Tregim / Prova e besës


Nga XHELAL ROÇI

VRASJA E DIKËS

Rrëzë malit me dru ahu, në fund të një shullëri, në fund të
një lëndine që të krijon përshtypjen e një stadiumi të madh, rrethuar nga të gjitha anët me kodra, gjendet Katundi i Epërm. Përrenjtë që zbresin nga mali grumbullojnë ujin dhe në fund të fshatit. Ata bashkohen në një të vetëm, duke formuar një kanion, në mes të dy kodrave, që, nga banorët e atjeshëm, quhet Gjurra. Po të mos ishte përroi i Gjurrës, që shkarkon ujin në drejtim të lumit Drin, uji do të kishte mbushur këtë lëndinë dhe do të ishte kthyer në një liqen.
Shtëpitë e fshatit Katund i Epërm janë ndërtuar përreth kodrave, të veçuara nga njëra-tjetra, e të ndara në lagje sipas fiseve.
Fusha në mes mbillet me bimë bujqësore. Secila familje në këtë fushë ka një ngastër tokë që e punon, e mbjell, e vadit me ujin që zbret nga mali, i cili i plotëson nevojat e gjithë fshatit.
Përveç kodrave që janë më të ulëta, shumë shtëpi janë ndërtuar në faqen e shullërit, deri afër malit. Tokat afër shtëpive, fshatarët i kanë tarracuar dhe i kanë kthyer në ara, ku mbillen bimët e perimet, ndërsa mezhdat i kanë mbjellë me pemë si: kumbulla, mollë, arra, qershi, gështenja e hardhi. Ato, paralel me njëra tjetrën, duken breza-breza.
Në fund të shullërit, në një kodër, përkarshi diellit, me dyer nga jugu, ndodhet shtëpia e Kalosh Sulës. Familja e tij është një nga më të hershmet e këtij fshati.
I ati i Kalosh Sulës ishte burrë i përmendur për trimëri, bujari dhe zgjuarsi natyrore, bujk e blegtor i mirë. Ai kishte një sasi toke të mjaftueshme, nga e cila siguronte bukën e vitit për familjen dhe ushqimin për bagëtitë. Fjala e tij dëgjohej jo vetëm në fshatin e tij, por edhe në të gjithë krahinën. Sëmundja e rëndë dhe mungesa e ndihmës mjekësore e ndau atë nga fëmijët e tij; tre djemtë dhe dy vajzat, si dhe nga e shoqja, Fatimeja, në moshën 65 vjeçare.
– “Shkoi… shkoi, – e përmendte shpesh nënë Fatimeja, – atëherë kur ai duhet të jetonte, të gëzonte e të shikonte ditë më të mira. Nga paraqitja, rahmetliu, – vazhdonte Fatimeja, – dukej se kishte shëndet të mirë. Fëmijët iu rritën, djalin e madh dhe dy vajzat i martoi. Të gjithë iu bënë të zotët e punës. Për tri javë e mori ajo sëmundje e mallkuar. Ai e la shtëpinë me mall e me pasuri dhe me emër të mirë, pa gjak në derë, pa borxhe e pa ngatërresa. Dera e tij qëndroi gjithmonë hapur për miq e për dashamirë. Edhe armiqtë ia kishin zilinë”.
Atë vit vjeshta kishte filluar me vranësira e me shira të përkohshëm. Ishin orët e pasdites. Një tufë sorra, mbasi u shkëputën nga lisat në kodrën përkarshi, fluturuan mbi lëndinën e mbjellë me misër, i erdhën rrotull fushës në fluturim dhe qëndruan në plepat para shtëpisë së Kalosh Sulës. Ata krrokatnin, sikur thërrisnin njerëzit e asaj shtëpie të dilnin jashtë për gjëmën e madhe që po ndodhte.
Nënë Fatimeja doli në derë e trishtuar. Iu krijua një parandjenjë e keqe, por përsëri e mblodhi veten. Ndoshta kanë ardhur të hanë rrush në hardhitë që iu kacavirreshin plepave. Ata, atë vit, kishin bërë si asnjëherë tjetër dhe veshat e rrushit trupmëdhenj vareshin poshtë e shndrisnin si margaritarë.
Dy krisma pushke në kodrën nga ana e veriut i trembën ata dhe sorrat fluturuan në anën tjetër të fshatit.
– E hairit daltë! – bëri me vete nënë Fatimeja. Lufta afër dy vjet që ka mbaruar, njerëzit akoma i kanë armët në krah e veshët të ngritur.
Disa burra u turrën me vrap njëri pas tjetrit andej nga u dëgjua krisma e armës. Kalosh Sula, siç ishte duke kositur, la kosën në mes të jonxhës, shkoi me nxitim në shtëpi, rrëmbeu pushkën, fishekët dhe u nis me shpejtësi andej nga erdhi krisma, për t’u bashkuar me grupin e burrave.
Nuk vonoi shumë dhe, nëpër të errur, filluan të futen në shtëpinë e Kalosh Sulës njëri pas tjetrit, miq e dashamirës të kësaj familjeje. Ata qëndronin kokulur. Asnjeri nuk fliste.
Fatimeja, e tronditur, kishte shastisur dhe kishte ndrojtje të pyeste se ku ishte Kaloshi.
– Mbahu, moj hallë! – i foli djali i vëllait Fatimesë. Ajo mbeti si e ngrirë në këmbë, s’mori guxim të pyeste se ç’kishte ndodhur.
– Kryet shëndoshë e të kesh djemtë e tjerë!
– Çfarë ka ndodhur, ore nip, me hallën?
– Bëhu e fortë, hasmi aq pat në dorë të bëjë. Ai na vrau. Ne na vranë Dikën.
– Oh, bre, shpirti i nënës! Lofka e zemrës! A ka mbet?
– Po… po. Për të mbet i ka shti dhe e vrau atë. I ka rënë dy herë mbas shpine. E ka vrarë duke u kthyer rrugës së mullirit. Ka shti në të i fshehur mbas ferrave, drejtpërdrejt mullirit. Kur shkuam ne tek vendi, ai kishte ikur. Dika ishte ftoh me kohë, i kishte kulluar gjaku. Ka vrarë veten, oj hallë… Nuk e bëmë beh këtë të keqe. Nuk e prisnim këtë punë nga Dulkallarët.
– Oh, e vraftë pushka e Zotit! – foli ajo dhe dy pika loti iu mblodhën poshtë gushës. Më djegka zemrën, oh i lasha zotin!
U mblodhën njerëzit e fisit, gjithë futeshin brenda kokulur. Ata takonin nënë Fatimenë në heshtje dhe lotët u shkonin për faqesh.
– Ishte i ri, bre, ishte i ri, shkoi pa e shijuar jetën, shkoi për kot, – fliste Fatimeja. Ndërkohë, një turmë me burra po sillnin në krah kufomën e Dikës. Ata e ulën në mes të dhomës. Një ulërimë e madhe shpërtheu në ato çaste. E ëma me ulërima përpiqej t’i shikonte plagët dhe me lotët që i shkonin krua iu ul te koka. Kalosh Sula i hodhi sytë të ëmës dhe i foli: – Bëj gajret e mos u ligështo, se do ta paguajë me kokën e tij, do t’i marrim hakun Dikës. Hasmi ka vrarë veten e tij…
– Jo, … jo, nuk qaj nëna pa i marrë hakun, se i bëhet qejfi hasmit.
Ditët kalonin njëra pas tjetrës. Njerëzit vinin, takonin, ngushëllonin nënë Fatimenë e shkonin.
– Për një shpullë, për një grindje ma vrau djalin, e vraftë Zoti! – mallkonte ajo. Ne përgatiteshim ta martonim Dikën. E çuam në varr. Tmerr! Dhe qante me zë e me lot.
Sa herë binte shi e borë, nënë Fatimeja dilte në dritare dhe hidhte sytë nga varret. Ajo gjithmonë qante dhe çdo ditë që kalonte i dukej se dhimbja për djalin veç shtohej. Kujtonte të kaluarën, vuajtjet që kishte hequr për t’i rritur fëmijët.
Dika, – u fliste shoqeve Fatimeja – më erdhi më i mbarë nga të gjithë fëmijët. Nuk është sëmurur asnjëherë, – dhe vazhdonte të qante e të ulërinte.
Barra për t’i marrë hakun i binte Kaloshit. Kishte edhe nga ata që e pyesnin se çfarë po bëhet? Çfarë thotë Kaloshi?
Ai shprehej se e ka marrë qeveria në dorë, ndërsa nënë Fatimenë, njerëzit që hynin dhe dilnim, më keq e ngacmonin në nerva, me biseda pafund për gjakmarrjen, të cilat ajo i kishte dëgjuar me qindra herë.
Me të qara dhe me ulërima, me hyrje e dalje njerëzish, kaloi viti i parë. Kalosh Sula merrej me detyrat që i ngarkonte pozita shtetërore. Ai gjithmonë ishte treguar i gatshëm ndaj thirrjeve që i bëheshin nga shteti i ri i sapodalë nga lufta. Kaloshi shkoi në hekurudhë vullnetar, por kur erdhi e gjeti nënën më të mërzitur e më të dobët nga shëndeti. Si të bënte? Gjaku i vëllait duhej të merrej patjetër. Gjaku lahet vetëm me gjak. Fatimeja e kishte në majë të gjuhës, se nuk më tret dheu djalin pa i marrë hakun dhe pa e çuar edhe atë, gjakësin, tek Dika, në atë dynja. Kaloshi disa herë i kishte shprehur se gjakësi është burgosur dhe është dënuar. Nënë Fatimeja shprehej se qeveria ka punën e vet, ndërsa ne kemi tonën. – Ai ka vëllezër të rinj e të një moshe me Dikën tim, të qajë edhe nëna e atyre si qaj unë!
Kaluan dy vjet e gjaku nuk ishte marrë. Shteti po forcohej gjithnjë e më tepër. Ai nxori ligje të forta që ndalonin gjakmarrjen. Kalosh Sula, për meritat që kishte treguar gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, kishte fituar respektin dhe nderimin e shtetit të ri. Ai që në ditët e para ishte zgjedhur në jurinë e gjykatës për dënimin e kriminelëve të luftës në këshillin popullor të fshatit dhe në instanca të tjera. Kishte filluar pajtimi në çdo fshat dhe në shkallë zone. Nga shteti propagandohej se gjakmarrjen dhe hakmarrjen i nxiste elementi armik, për të prishur unitetin e për të përçarë popullin.
Kalosh Sula duhej të jepte vetë shembullin personal për pajtimin dhe faljen e gjakut, aq më tepër që vrasësin e vëllait të tij, Dikës, shteti e kishte dënuar. Por kush ishte ai që e bindte nënë Fatimenë për pajtim?!
Ajo ulej në sofër për të ngrënë dhe ngrihej pa ngrënë, duke qarë e ulëritur për Dikën. Kalosh Sula njihej se ishte ndër aktivistët e parë për zbulimin e për kapjen e kriminelëve të arratisur. Kujtdo që hynte e dilte në shtëpinë e Kalosh Sulës, nënë Fatimeja u ankohej se djali im, Kaloshi, nuk po lëvizte. Ai nuk po e merr hakun e vëllait të vrarë. Ai nuk e prish punën dhe rehatllëkun e tij.
– Dihet, – thoshte ajo, – ato punë për keq bien. Edhe më përpara: po të vrisje – do të të vrisnin. Edhe sot: po vrave – do të vritesh. Po nuk i dihet, pse nuk e vranë atë që vrau djalin tim! I gjalli ka selamet!
– Nuk u gjet një dashamirës të na dalë krah, fishekun ia jap unë – pëshpëriste nënë Fatimeja.
Kalosh Sula ishte anëtar në komisionin e pajtimit të gjaqeve, por nuk kishte të drejtë morale t’u fliste të tjerëve për pajtim, kur ai akoma nuk kishte pajtuar e nuk kishte falur gjakun e vëllait të vrarë.
Acarimi i nënë Fatimesë arriti kulmin, kur pas 5-6 vjetësh, gjakësi, duke përfituar nga amnistitë e ndryshme të bëra nga Kuvendi Popullor, u lirua nga burgu dhe erdhi pranë familjes. Shtëpia e tij, në vijë ajrore, ishte një kilometër larg, në kodrën tjetër përkarshi, në të njëjtën lartësi me shtëpinë e Kalosh Sulës. Kodrat, si kurorë, rrethonin lëndinën. Asnjë njeri nuk mund të falë gjakun e djalit tim e të pijë kafenë, se, për një zot, bëj namin e nishanin dhe e merr vesh e gjithë bota!
Nënë Fatimeja vazhdonte të qante e të ulërinte. Ajo ishte gati të nisej vetë e të shkonte tek shtëpia e gjakësit: të vriste atë ose të vdiste në duar të atyre njerëzve.
– Si nuk kam një armë e të dal vetë të qëlloj mbi të. Ajo dënonte e mallkonte ish burrin e saj, që kishte pasur disa armë dhe nuk i kishte lënë asnjë. Çdo natë me nënë Fatimenë bëheshin të njëjtat biseda, i njëjti avaz dhe e njëjta kërkesë.
– Në shtëpinë tonë – thoshte gruaja e Kalosh Sulës, – nuk ka qetësi, por ka vaje e ulërima, kritika e mallkime, se mbeti pa marrë gjaku i Dikës, dhe, mbi të gjitha, këto fjalë bien mbi burrin tim, Kaloshin.
(vijon)