Batakçiu fiton gjyqin


Njëri i jep një tjetri një shumë paresh borxh. Caktuan edhe afatin kur duhej t’i kthehej shuma të zotit. Ajo ditë kaloi, kaluan dhe shumë të tjera, por huamarrësi nuk po dukej. Huadhënësi i shkon në shtëpi dhe i thotë:
– U bënë gjashtë muaj që kur duhej të më ktheje paret. Jo vetëm që këtë nuk e bëre, por as nuk erdhe ta shtysh afatin, si bën njeriu i ndershëm në këtë rast.
– Nuk kuptoj për çfarë paresh e ke fjalën, – i tha tjetri me një ton bezdisës.
Nuk thonë kot që huadhënësi e ka kujtesën më të fortë se huamarrësi. Po këtu nuk ishte punë kujtese.
– Për ato njëqind lirat që t’i dhashë, kur ti e kishe litarin në fyt, si u shprehe atëherë, – i tha huadhënësi me ironi të dukshme.
Tjetri bëri sikur u mendua; vuri gishtin tregues në tëmthin e majtë dhe po fiqirosej me veten. I dha fytyrës një shprehje habie dhe moskuptimi.
– Paske fjetur keq mbrëmë dhe paske parë ëndërr sikur më ke dhënë njëqind lira. Dhe tashti të duket sikur ajo është ngjarje e vërtetë. Nganjëherë më ndodh edhe mua kështu, por jo të më mbajë aq gjatë sa të shkoj e t’i zë tjetrit derën …Po qetësohu dhe kujtohu se unë nuk të kam marrë pare ty, – tha me një ton të shtruar dhe të qetë, ku në çdo fjalë ndihej siguria.
– Me gjithë mend e ke?!– pyeti huadhënësi i habitur me një zemërim ende të dobët. – Me siguri don të bësh shaka, se nuk besoj të jesh aq i poshtër sa të mohosh paret që të dhashë në ditën më të vështirë.
– Me ëndërrat që shikon në shtëpinë tënde, mos eja të më shqetësosh dhe të më fyesh në shtëpinë time, se, për nur të Pejkamberit, nuk ndahemi mirë bashkë, – i tha prerë zoti i shtëpisë duke i treguar derën.
Huadhënësit i hipi gjaku në kokë dhe nuk e deshi më veten. Një herë mendoi të luftonte për jetë ja për vdekje me këtë të poshtër, por e mbajti veten se e kuptoi se me të rrahura nuk do t’i merrte kurrë paret. Kur po ikte, i tha:
– Mendohu mirë, o batakçi, se nuk jam nga ata që mund t’u mbash paret ti.
Po nuk pati ç’të bënte tjetër dhe iku tek kadiu. Ia qau hallin që e kishte gjetur dhe i dha të kuptonte se, po ta zgjidhte çështjen me drejtësi, një pjesë të atyre parave do t’i merrte kadiu. Vetëm batakçiut nuk donte t’ia linte. “Nuk më kalb dheu, po të më mbajë ai paret”, i tha kadiut.
– Ma sill nesër në zyrë borxhliun tënd se bisedoj unë me të.
Po kjo ishte një fjalë goje, se një batakçi si ai nuk shkonte tek kadiu edhe sikur t’i vinin litarin në qafë.
– Kadi efendi, po ti dërgo xhandarët ta marrin, se ai nuk vjen pse i them unë. Do ta njohësh vetë: nuk ka më batakçi se ai.
– Unë nuk kam ndonjë padi me shkrim për të. Ti vetëm thua se të ka marrë pare borxh, por nuk je në gjendje ta vërtetosh me asgjë. Po e kandise të vijë, unë do ta kuptoj se me cilin kam të bëj. Kur të bindem se është, si po thua ti, përdorë mënyra të tjera për ta nxjerrë të vërtetën në shesh.
Huadhënësi i shkoi edhe një herë në shtëpi huamarrësit dhe me një ton të prerë, i tha:
– Për ato paret që më ke marrë dhe i mohon, eja të hahemi tek kadiu. Ky është edhe urdhëri i tij. Vishu e mbathu se jemi për udhë.
– More, nuk do më komandosh ti mua se ku duhet të shkoj dhe çfarë duhet të bëj.
– Të thashë bëju gati se njëra bëhet sot: o vjen tek kadiu, o ta marr shpirtin mu këtu ku je.
Me t’i thënë këto fjalë, huadhënësi i tregoi një fije nga gërshërët që përdoren për qethjen e dhenve. Ajo ishte kamë e vërtetë çeliku, dyzet centimetra e gjatë. E kishte vendosur t’ia fuste në gurmaz dhe ta linte të vdekur në vend. Huadhënësi dukej i vendosur. Ai që nuk e përfill jetën e vetë, bëhet zot i jetëve të të tjerëve. Huamarrësi ishte nuhatës i jashtëzakonshëm. Ai e kuptoi se të keqen e kishte afër, por nuk i vinte të dorëzohej dhe nuk u dorëzua, sepse dredhitë ishin në strategjinë e mosshkuarjes tek kadiu. Tha:
– Unë, derisa nuk të kam asnjë borxh, vij ke kadiu e tek kadiavica, por jam pa këpucë. Këmbëzbathur nuk shkohet para tij.
– Të jap të miat, veç eja.
Huadhënësi nxori këpucët e veta dhe ia dha huamarrësit. Ai i mbathi dhe i erdhën tamam. Por luajti kartën tjetër:
– Nuk kam as xhaketë, se kjo që kam veshur, siç e shikon, është copë – copë. Nuk shkohet me këtë xhaketë tek kadiu.
– Të japë xhaketën time, veç hajde, – i tha huadhënësi dhe qiti xhaketën dhe ia dha.
Huamarrësi veshi xhaketën dhe ajo i erdhi për trupi. Po hilet e tija nuk kishin të mbaruar.
– Me veshje tashti nuk jam keq, – tha, – por mua nuk më bëjnë këmbët të shkoj deri tek kadiu, tri orë rrugë. Mezi çapitem nëpër oborr të shtëpisë. Dëshirë kam, por nuk mund të vij…
E dinte që këmbët nuk mund t’ia jepte huadhënësi, prandaj doli aty. Kuptoi që kishte gjetur diçka që funksiononte tamam, por tjetri i tha:
– Po shkoj të marr kalin, po shiko, mos bësh dredha prapë, se për nur të Allahut, thikën në fyt e ke, do të të ther si berr.
U nis me vrap, pa xhaketë dhe këmbëzbathur e shkoi në shtëpi të vetë. U vesh e u mbath, bëri gati kalin dhe sosi me vrap në shtëpi të batakçiut. Ky nuk bëri më naze, hipi në kalë dhe u nisën.
Ndërsa huadhënësi hyri në zyrën e kadiut, huamarrësi ende ishte në rrugë. Ai e kishte marrë javash. Zbriti nga kali dhe e lidhi atë pas një peme aty në oborr. Mori jonxhën e butë nga samari dhe ia vuri kafshës para. Kali filloi të hajë dhe “i zoti” e përkëdhelte me kaq dashuri sa nuk ka nënë që e përkëdhel të birin. I afroi kokën tek jelet dhe e përqafoi. U nda nga kali si me një njeri të dashur, të cilin nuk do ta shikonte më kurrë dhe ngjiti ngadalë shkallët për të hipur tek zyra e kadiut. Kadiu i kishte vënë re veprimet e këtij njeriu dhe priste të kuptonte “ç’mall ishte”. Dera ishte gjysmë e hapur, se bënte vapë e madhe, por ai, për respekt, trokiti lehtë. Veç kur kadiu i tha “Hyr!”, kapërceu pragun. Nga veprimet e ngadalta dhe si të qëllimshme, dukej si një aventurier katundi, si njeri mosbegenisës, por me përshëndetjen “Mirëdita, zoti kadi!” e me qëndrimin e matur në çdo gjë, e paraqiti veten me dinjitet, si një njeri që vetëm një ndërlikim rrethanash e ka çuar në dyert e drejtësisë, prej ku, si tregonte shprehja e fytyrës së tij, do të dilte faqebardhë, mbasi ishte në të drejtën e Zotit. Qëndroi në këmbë në pritje të fjalës së kadiut dhe nuk u ul “bëlldum” në kolltukun e lirë, si bënin ca kokëtrashë të tjerë. Huadhënësi ishte ulur në kolltukun tjetër, përballë, dhe priste me padurim të fillonte “beteja”, të cilën nuk e parashikonte të vështirë, pasi ky njeri, sipas tij, i kishte shumë të qarta shenjat e batakçiut dhe se kadiu do ta “ta zbërthente” shpejt.
– Ulu, ulu, – i tha kadiu duke treguar kolltukun bosh dhe duke e vështruar me vëmendje të sapoardhurin.
Nuk e kishte paracaktuar se si do të sillej me këtë njeri: si me një batakçi, si me një horr që mohon huanë që ka marrë, apo si me një njeri të ndershëm që i kanë rënë në qafë. Me të parë e me të bërë, tha me vete kadiu dhe iu drejtua huadhënësit:
– Çfarë pretendimesh keni ju ndaj këtij personi?
Ai tha se një vit më parë ky burrë që tashti po rrinte i qetë në kolltuk, i kishte kërkuar hua njëqind lira dhe ai ja kishte dhënë. Duhej t’ia kthente pas gjashtë muajsh, por ai nuk u duk fare. “Ky, – vazhdoi akuzuesi, – jo vetëm nuk m’i ktheu paret në afatin e caktuar, por nuk erdhi as të më thoshte t’ia shtyja afatin, se njerëz jemi, nuk do ja vemë tjetrit litarin në fyt. Por ajo që më habiti e më tronditi pa masë dhe më bëri të vij këtu është se, kur i shkova në shtëpi dhe i kërkova shpjegime për sa thashë, pati pafytyrësinë të thoshte se nuk më kishte marrë pare. Ja, kjo është e gjitha, zoti kadi”.
– Qartë, qartë, – tha kadiu dhe ia nguli sytë huamarrësit. – Po ti ç’ke për të thënë për gjithë këto që dëgjove?
– Kadi efendi, – filloi të flasë ngadalë i akuzuari. – Këtij personi nuk i kam asnjë borxh. Jam gati të betohem me njëzet e katër vetë përmbrapa, sipas zakonit, po qe se ky kërkon zgjidhje kanunore. Por, meqë më solli tek zotëria juaj për zgjidhje ligjore, unë jam gati ta mbroj veten dhe ta nxjerr kundërshtarin tim në rrenë… Më falni, zoti kadi, për shprehjen e fundit, se ky burrë nuk është rrenacak, përkundrazi njihet si njeri i ndershëm në gjithë katundin. Nuk ka njeri me mend në kokë të flas një fjalë të keqe për të…
Kadiut, deri në atë çast, nuk i kishte ndodhur që i akuzuari të fliste mirë për akuzuesin e tij.
– Meqë ky njeri është burrë i ndershëm dhe i drejtë, si the vetë, pse duhet të të bjerë në qafë? – e pyeti kadiu atë.
– Kjo, sipas meje, e ka një shpjegim. Ka disa muaj që ky njeri ka lajthitur. Ashtu si është sjellë me mua, vetëm një i çmendur mund të sillet, vetëm i çmenduri ngrihet një mëngjes dhe të vjen në derë me hanxhar në dorë dhe të kërkon njëqind lira që thotë se ja ke marrë… Kur ti i thua se nuk i ke asnjë borxh, nxjerr hanxharin dhe të vë para e drejt e tek kadiu. Unë nuk erdha me dëshirën time para jush, por më detyroi, le ta thotë vetë, nëse i ka mbetur një fije logjike.
Kadiu i hodhi një shikim huadhënësit sikur donte ta pyeste: është e vërtetë kjo që po thotë ky apo jo?
– E kam sjellë me zor, zoti kadi, si do ta shpjegoj më vonë.
E mori prapë fjalën huamarrësi që ishte i akuzuar:
– Shkurt fjala, zoti kadi, ky ka lajthitur dhe prej marrëzisë i bën të gjitha. Por, sidoqoftë, jeni ju ai që do ta ndani të drejtën dhe që me siguri do të vërtetoni këto që thashë unë.
Huadhënësi u prek kaq shumë nga fjalët që sapo tha huamarrësi, sa grafulloi si qumështi në zjarr dhe hovi përpjetë, u ngrit në këmbë dhe i foli kadiut jo me fisnikëri dhe respekt si kundërshtari i tij, por me harbutëri:
– Zoti kadi, mos e lejoni këtë batakçi të poshtër të përrallis në këtë mënyrë. Ky është i pafytyrë, i pander dhe pa burrëri, këtij nuk i skuqet faqja për asgjë, pasi në damarë nuk ka gjak të kuq, të pastër, por ka qelb.
U bë një heshtje e shkurtër e nevojshme për kadiun, pasi nuk dinte si të vepronte. Ky gjyq ishte pesë me hiq në krahasim me shumë të tjerë që ai i kishte përballuar me sukses, por në disa tregues ishte më i vështirë. Për të parën herë tek i akuzuari shihte të mishëruar ëngjëllin. Kadiu vendosi të ruante gjakftohtësinë dhe të tregohej i paanshëm, megjithëse, i jepte më shumë të drejtë të akuzuarit se sa akuzuesit. Iu drejtua edhe një herë atij që konsiderohej huamarrës dhe e pyeti:
– Keni gjë për të shtuar?
– Kadi – efendi, më falni, por ky i lajthitur, kështu si e ka nisur, mund të thotë që edhe këpucët që kam mbathur janë të tijat.
– Pse, nuk janë të miat këpucët, mor i poshtër?
I akuzuari ruante gjakftohtësinë dhe nuk i dha përgjigje për pyetjen që iu bë. Vështronte nga kadiu sikur donte t’i thoshte: “Ju thashë unë, kemi të bëjmë me një të çmendur”. Po me gojë tha tjetër gjë:
– E shikoni, zoti kadi, ky tashti mund të thotë që edhe xhaketa që kam veshur, është e tija.
– Edhe për xhaketën do të thuash se nuk është imja?! – tha me pëllitje akuzuesi duke nxjerrë bashkë me frymën dhe fjalët grimca të shumta pështyme që iu përplasën kundërshtarit në fytyrë.
Huamarrësi, që zotëronte një qetësi të admirueshme, nxori me kujdes nga xhepi i xhaketës një shami të bardhë, të pastër, dhe fshiu me të grimcat e pështymës që i lëshoi akuzatori i tij. Pasi futi shaminë në xhep, iu drejtua kadiut dhe i tha:
– Zoti kadi, më falni, por me këtë krizë që ka kapur akuzuesin tim, duhet të bëheni gati të dëgjoni që edhe kali, me të cilin erdha deri këtu, është i tij.
– I poshtër!– nuk u përmbajt fare huadhënësi dhe brofi në këmbë t’ia fuste kundërshtarit duart në fyt. – Edhe kalin don ta bësh tëndin!?
Ai donte ta kapte nga jakat e xhaketës mashtruesin, t’ia shtrëngonte rreth qafës dhe ta linte të lirë vetëm kur të jepte frymë. Kështu e meritonte një njeri i pacipë si ai. Po tjetri, përkundrazi, rrinte i qetë, me një buzagaz të lehtë në fytyrë, i dëshiruar që kundërshtari ta kapte për fyti ndër sy të kadiut, që ky, më në fund, ta kuptonte se kishte të bënte me një të çmendur… Po nuk qe nevoja se, edhe pa bërë atë veprim, kadiu i tha akuzuesit:
– Ti vërtet qenke i çmendur!Paguaj gjashtë lira për akuzë të rreme dhe mbathja saora që të mos urdhëroj të të fusin në burg.
Pastaj i hodhi një shikim të akuzuarit dhe i tha me qetësi:
– Jeni i lirë.
(Marrë nga libri “Kanuni i Dibrës”, Botimet M&B, Tiranë, 2016.)