Presidenti Meta ka ndërmarrë një udhëtim të gjatë në troje ku shqiptarët e Skënderbeut, për ti shpëtuar kuçedrës së Anadollit, mërguan, bënë themele, ruajtën gjuhën, veshjet, zakonet.
Ai u pa në dritaret e ekraneve të vegjël vendorë e satelitorë, midis Arbëreshëve të Italisë, në gëzimin dhe krenarinë e ligjshme të pritjes së një Presidenti dhe vlerësimin e disa personaliteteve të larta arbëreshe me dekorata të larta.
Diaspora shqiptare, shpërndarë në shekuj si farat që i merr era, ka nevojë për dorën dhe fjalën e ngrohtë që vjen nga rrënjët e hershme të saj, nga vendi mëmë, gjyshe, stërgjyshe…nga mesazhet njerëzore që e lidhin më shumë me rrënjët e të parëve.
Falë hapësirës historike që Italia u ka krijuar arbëreshëve në mbajtjen gjallë, madje edhe në kultivimin e gjuhës, zakoneve, këngëve, valleve, hapjes së shkollave, studimit të gjuhës shqipe deri në shkallë universitetesh, rrënjët e diasporës shqiptare në Itali kanë gjetur tokë pjellore e vazhdojnë të nxjerrin filiza, të rriten e të japin fryte.
Me radhët e mësipërme nuk kam ndërmend tu hyjë në pjesë studiuesve të çështjes arbëreshe, por në krahëhapje me ta, dua të ndalem paksa në një degëzim paraardhësish të tyre, degëzim që nis me vargjet e një kënge masivisht të njohur…
Moj e bukura More
Ku të lamë e ku më je?…
Fjala është për Arvanitët, për “harresën” zyrtare shtetërore që u është bërë dhe u bëhet tash e më shumë se një shekull shteti të formuar shqiptar, për harresën dje, por veçanërisht për HARRESËN sot.
Arvanitët, një popullsi që flet shqip, që ka zakone, këngë, valle, kostume shqiptare, që ka mall e dashuri për të parët e vet, që ka dhënë një ndihmesë të jashtëzakonshme në Revolucionin Grek 1821-1828 për Pavarësinë e Greqisë nga Perandoria Otomane, që i kanë dhënë Greqisë personalitete të larta të politikës, shkencës, kulturës, artit deri në nivelet më të larta të shtetit…janë pranuar zyrtarisht se janë me origjinë shqiptare.
Ish Ambasadori Grek në Republikën e Shqipërisë LeonidhaRokanas i pranishëm në Konferencën Ndërkombëtare të Studimeve Shqiptaro-Greke, ka folur për fenomenin Arvanitas, një fenomen që, sipas tij, nuk tregon vetëm që të dy popujt tanë mund të bashkekzistojnë, por edhe që mund të bëhen një, të pandashëm nga njëri-tjetri.
Ai deklaroi:’
“Në historinë tonë të përbashkët kemi një fenomen që njihet si ai i arvanitasve. Të gjithë në Greqi njohim arvanitët dhe gjuhën e tyre, që është gjuha e folur prej fiseve shqiptare në Greqi, një dialekt i gjuhës shqipe. Një gjuhë që flitet shumë në vendin tim, madje shumë i flasin të dy gjuhët. Disa prej tyre e përdorin edhe sot këtë gjuhë. Fenomeni arvanitas nuk tregon vetëm që të dy popujt tanë mund të bashkekzistojnë, por edhe që mund të bëhen një, të pandashëm nga njëri-tjetri”.
Thedhoros Pangallos, personalitet i lartë i shtetit grek deklaronte:
Nuk jam historian që të sjell një mendim të bazuar historik, por jam Arvanitas dhe di historinë e familjes time ashtu siç e dinë edhe shumë arvanitas të Athinës. Le të mos harrojnë lexuesit se në kundërshtim me Athinën, periferia e Athinës zotërohej deri vonë dhe në shumë raste vazhdon të zotërohet nga fshatra që rrënjët e tyre shkojnë shumë mbrapa dhe thellë atje ku vetë familjet njihen mirë mes tyre.
Babai im JanaqMeleti (Haxhimeletis) kishte nderin të gjendej në krah të Karaiskaqit si nënkomandant i tij. Për çdo njeri që merr mundin të pyesë do të mësojë shumë histori nga të gjitha fshatrat arvanitase për kapedanët vendorë dhe trimat që luftuan për lirinë e atdheut të tyre.
Arbërishtja ishte gjuha që fliste Kundurioti, Kryeministër i Greqisë, Bubulina, Boçari, Suliotët dhe shumë të tjerë. Ishte gjuha që kuptonte dhe dinte Karaiskaqi, Andruçoja e shumë të tjerë luftëtarë të revolucionit për pavarësi.
Në fushatën e Azisë së Vogël në vitet 1919-1922 arvanitasit nga Liosia luftonin me bajrakun e tyre. Nuk bënë as një hap mbrapa dhe ranë deri në të fundit. Vetëm kur të kuptojmë këtë do të kuptojmë edhe atë shikimin e arvanitasve të Athinës që përshkruan TitoAthanasiadhi në “Fëmijët e Njovit”. Katalogu i heronjve arvanitas të vrarë në 1922 është më i madh se të vrarët e të gjitha fshatrave të Greqisë së mara së bashku.
Sigurisht që arvanitasit nuk kanë prezencë të rëndësishme vetëm në librin e madh të të vrarëve të nderuar të kombit grek. Ata kanë prezencë të rëndësishme në botën e letrave, në shkencë dhe në institucionet e shtetit të ri veçanërisht duke marrë detyra shumë të larta ushtarake por edhe poste politike…”
Mund të citoj shumë, madje mund t’ju sjell edhe arvanitas të gjallë në bisedat që kam bërë me ta në zonën e Thivas dhe në zona të tjera të Greqisë.
Mund t’ju sjell edhe lotin mbi rrudhat e një arvanitasi që kur e takova për herë të parë më tha “Jam njiqind pa tre vjet” dhe kur e takova për herë të fundit më tha: “Jam njiqind edhe katër vjet”, momentin kur i dhashë një libër me intervistën e parë me Të, çastin kur me sy të përqendruar mbi shkrimin dhe fotografinë e tij me duar që i dridheshin më tha: “Po unë nuku di të lexoj!”.
Arvanitasit mund të them se janë në skaj të kujdesit dhe harresës së shtetit shqiptar, dje, por veçanërisht sot kur falë pranisë së mërgimtarëve nga Shqipëria është zgjuar si asnjëherë “Kushtrimi i të parëve”, dëshira për të folur shqip, madje edhe dëshira për ta shkruar shqipen e tyre që ka kaluar gojë më gojë e i ka rezistuar si në asnjë vend tjetër asimilimit.
Kam pas fatin të njihem me arvanitas të mëdhenj si Aristidh Kola që “edhe në gojë të ujkut” u ngrit kundër serbëve të Millosheviçit, në përkrahje dhe në debate të mëdha televizive për mbështetjen e kosovarëve në betejën e tyre finale për Kosovën e Pavarur.
Kam njohur, madje kam në bibliotekën time, libra të Tito Johallas ndër të tjerë një libër për Skënderbeun dhe një vepër voluminoze për arvanitasit e ishullit të Androsit, në analizë të fjalës së shqipes të banorëve të ishullit, një ndër ishujt e mëdhenj të Greqisë ku arvanitasit ishin shumicë.
Për arvanitasit janë shkruar (dhe vazhdojnë të shkruhen) shumë libra jo thjesht publicistikë e folklorikë por shkencorë, historikë, albanologjikë, biografikë.
Kësaj pasurie të mbledhur me përkushtim dhe kujdes profesional, në kushte aspak të favorshme, deri në kushte ilegaliteti, shteti dhe politika shqiptare i ka qëndruar dhe vazhdon t’i qëndrojë larg, në pozicionin pa sy për ta shikuar dhe pa veshë për ta dëgjuar.
Për disa muaj do të mbush njëzet e tre vjet mërgimtar në Greqi. Në kujtesën time të fortë për shkak të profesionit të gazetarit që e kultivoj edhe këtu prej kaq kohe, nuk kam parë, nuk kam dëgjuar që ndonjë personalitet i lartë i shtetit shqiptar të ketë shkuar në ndonjë takim me arvanitas, në stere apo në ishuj.
Kam një koleksion CD me këngë arvanitase, këngë me tekste të AristidhKolës dhe me muzikë të Moraitit, këngë që i dëgjoj me dëshirë dhe më japin informacion e mall për jetën e gjallë që përshkruhet në to. Këto këngë janë kënduar dhe këndohen me raste anë e kënd Greqisë, veçanërisht në trevat arvanite por, keq më vjen, nuk i kam parë apo dëgjuar në skenat e festivaleve shqiptare e në veçanti në Festivalin Kombëtar të Gjirokastrës.
Presidenti ynë i nderuar, simbol i bashkimit të popullit shqiptar, ishte midis arbëreshëve të Italisë. Bisedoi me ta, këndoi e vallëzoi me ta, vlerësoi disa nga personalitetet e larta arbëreshe për ndihmesën që ata kanë dhënë dhe japin për rrënjët shekullore të tyre. E bashkë me të, si mikpritës ishin edhe personalitetet më të larta të shtetit italian.
Presidenti Meta ishte edhe në Kroaci, në një nga oazet e shumtë të mërgatës së hershme shqiptare që ende e ruajnë shqipen e stërgjyshërve të tyre.
U ngroha në shpirt ashtu siç u ngroha kur doli në fotografi me fëmijët e Rozhajës të Malit të Zi, kur shkoi në Manastir në vatrën e artë të alfabetit të shqipes, në Prizren e ma do mendja do të shkojë edhe në Turqi ku thonë se janë ngujuar diku tek pesë milionë shqiptarë, ngujim i gjysmë shekullit të parë të njëzetë e që për mungesë të shkollave e shkollimit shqip janë asimiluar keq…
Më vjen mirë që presidenti i vendit tim, me paratë e taksapaguesve shqiptarë, udhëton në kërkim të rrënjëve të shqipes e të shqiptarëve. Do të thosha “hallall i pastë” sikur një ditë ta ndalë fluturimin në aeroportin e Athinës, aeroport çuditërisht i ndërtuar në trojet e arvanitasve, një komuniteti kompakt ngujuar atje në shekull. Do të desha që të takohej me arvanitasit për tu treguar se ka ardhur koha që ata ta flasin dhe shkruajnë gjuhën e tyre, atë të prindërve dhe të gjysh-stërgjyshërve që ende e mbajnë të gjallë e të freskët. Do të desha që në bisedimet midis dy vendeve të futet edhe çështja arvanite, e gjuhës dhe zakoneve të tyre, mbase edhe hapja e shkollave shqipe.
E kam kërkuar publikisht (edhe në letër në adresë të Presidentit e Kryeministrit) që në vitin jubilar të 550 vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit-Skënderbeut tu kërkohej bashkive të Athinës dhe Selanikut një shesh ku të vendoset busti apo shtatorja e Gjergj Kastriotit…
Do të desha që në Kuvendin e Shqipërisë të votohej unanimisht një ligj për shkollimin shqip të fëmijëve në Greqi, për pagesën e mësuesve që edhe pas 17 vjetësh vazhdojnë të jenë vullnetarë, pa asnjë lloj page, pa asnjë lloj stimuli moral, që me një marrëveshje shtetërore shkollat greke të hapen në fundjavë…
Do të desha…
Dua unë..
Por nuk donë Presidenti, Kryeministri…