Në Radomirë, mes njerëzve të mirë


Atë ditë që u paraqita për të filluar punën në shkollën shtatëvjeçare të Cerenit, këtu e 57 vjet më parë, isha djalosh i ri, njëzetenjë vjeçar. Kisha rroba që ishin prerë e qepur nga rrobaqepës  Zeqiri, një shkodran i kulturuar, që bënte art me zanatin e tij. Për një djalë të ri, të arsimuar, me një profesion që e ka në natyrën e vet veshjen elegante, tek unë nuk kishte asgjë të qortueshme.  Por kjo modë, në një farë kuptimi, më kishte sjellë mua në Ceren…
Kishte prapambetje të madhe në atë kohë.  Djemtë, kur dilnin në oborr në pushimin e gjatë, nuk dinin lojë tjetër, veç ndiqnin me shkelma njëri-tjetrin. Ishin veshur me tirq dhe kaparone, megjithëse vapa ishte ende në fuqi (fund shtatori). Vajzat ishin veshur me kostumin popullor të krahinës (dimi dhe triko leshi). Ishin të turpshme, por, sidoqoftë, një element më i përparuar se djemtë: mësonin më mirë dhe ishin të sjellshme.
Këto m’u kujtuan, ndërsa po ulesha të shkruaja për takimin më të fundit me mësuesit dhe nxënësit e Cerenit. Në fakt, ky është një takim imagjinar, virtual, se nuk është as shkolla, as nxënësit, për të cilët fola deri më tani. Kanë kaluar më shumë se pesë dekada dhe gjërat kanë ndryshuar. Shkolla e dikurshme e Cerenit nuk ka asnjë shenjë në vendin ku ka qenë ngritur. Atë e kanë ndërtuar poshtë, në një lëndinë të bukur. Natyrisht, as nxënësit dhe as mësuesit nuk kanë si të jenë ata që kanë qenë në atë kohë.
Jahe Delia Selmani, ish-nxënësi im i asaj kohe në shkollën e Cerenit, më propozoi që më 6 qershor të këtij viti të nisemi për në Kala të Dodës. “Ke qenë mësues atje dhe sikur ke mall dhe nostalgji”, – shtoi ai. Vërtet kisha dhe e prita mirë propozimin e tij. Me ne erdhi edhe ish-drejtori i arsimit të rrethit të Dibrës, Shkëlqim Koltraka, dhe dy vajzat e heroit të qiellit, Florian Delia, Jehona dhe Klea.
Kafen e pimë tek Ura e Lapave, ku është një hidrocentral i ngritur nga Firma “Gjoka”. Vendi është i ngushtë se ndodhet midis dy shpateve të maleve, ku shikohet vetëm një hektar qiell, por pikërisht ai vend ishte bërë i industrializuar dhe i lulëzuar, aty ishte ngritur edhe një hotel me katër yje. Kjo tregon se dora e njeriut e transformon edhe natyrën, jo vetëm e bën funksionale që t’i shërbejë, por e bën edhe të bukur.
Kaluam gjithë ato fshatra të Lumës dhe shkuam në Ceren. Nuk u ndalëm aty ku ka qenë shkolla ku kam punuar një vit, se nuk ka asnjë shenjë të shkollës. Janë ndërtuar shtëpi, edhe ato ngushtë-ngushtë, mbështetur pas njëra-tjetrës. Shkolla është më poshtë, – tha Jahja, në lagjen Derbaç. Sigurisht, bëhet fjalë për shkollën e re.
Shkolla ishte ndërtuar në një vend të rrafshtë dhe hapësinor. Nxënësit, vajza e djem të rinj, njëri më i bukur se tjetri, nuk kishin asnjë dallim nga fëmijët e asaj moshe kudo në botë. Pyetëm për këtë muzikë që jehonte atyre maleve dhe na thanë se festonin mbarimin e mësimeve për ciklin e nëntëvjeçares. Na përshëndetën me mirësjellje dhe për shkakun tonë  për pak kohë e ndalën muzikën dhe vallëzimin. Mësuesit i gjetëm në sallën e tyre. Gratë me përparëse të bardha, si të ishin infermiere. U ulëm rreth tryezës së madhe: Jahja na prezantoi kush ishim. Mbas disa minutash në sallë u fut një burrë i ri, veshur me shije, me një pamje vetësigurie, por pa asnjë grimë mendjemadhësi. Quhej Shpëtim Brika, ishte nga Ploshtani. Nuk ishte drejtues i shkollës, por atë ditë bëri punën e drejtorit, që mungonte për arsye personale.
Mua m’u drejtua me titullin “profesor” dhe më falënderoi për vizitën që bëja në shkollë, më falënderoi për ato pak libra që u dorëzova për bibliotekën e  shkollës dhe, duke u mbështetur në ato pak fjalë të Jahjes, tregoi që unë në letërsinë shqipe zija një vend të nderuar. Ajo që më bëri përshtypje qëndron në faktin se ky burrë i ri, mësues matematike, fliste me siguri dhe i ujdiste shumë mirë fjalët që thoshte. Më Shkëlqim Koltrakën doli i njohur, se ky ishte drejtori i parë që e kishte emëruar në punë. Nga kjo mua m’u “përgjysmua” vlera, se drejtorët e shefat e  arsimit nderohen shumë nga mësuesit. Por Shpëtimi ishte i tillë që nuk linte njeri pa e përkëdhelur në sedër. Më në fund ma dha fjalën mua, që të thosha disa fjalë.
– Kjo nuk është ajo shkolla e Cerenit ku kam qenë unë një vit, këta nuk janë nxënësit e asaj shkolle, as ju vetë nuk jeni po ai kolektiv arsimtarësh. Por mua më duket se jeni në të gjitha pamjet po ata, veçse të ndryshuar, të transformuar,  të civilizuar, të rritur më shumë në shkallën e kulturës dhe të arsimit, përgjithësisht të zhvillimit njerëzor. Unë jam shumë i gëzuar që erdha midis jush, se do të largohem me pamje dhe përshtypje të tjera dhe rrallë do më vijë në kujtesë ajo pamje e zymtë e shkollës së dikurshme, ata fëmijë të varfër për nga zhvillimi kulturor, ajo trupë arsimore që, sigurisht, nuk ishte në nivelin tuaj. Atëherë në shkollë ishim katër – pesë mësues dhe jo si ju që qenkeni një armatë e tërë. Atëherë në shkollë asnjë mësues nuk vinte me veturë, por me çizme deri në gju se baltërat  ishin gati të pakalueshme. Rruga e asfaltit që vjen deri në oborrin tuaj as që mendohej në ato kohëra. Gra dhe vajza nuk kishte mësuese. Por punuam dhe në ato kushte dhe mund të them jo vetëm pa mburrje, por si një të vërtetë absolute, se arsimi në kohën e diktaturës ka qenë një nga shtyllat më të forta të shoqërisë shqiptare që e ruajti nga shpërbërja qenien e saj, pavarësisht nga politizimet e ditura. Tani, sigurisht, ka ndryshuar arsimi dhe, ndryshimet, siç duhet të ndodhë, bëhen për mirë, por unë kam njëzet vjet i shkëputur nga arsimi dhe nuk di se në ç’drejtim ka ecur shkolla sot.
– Nuk ka ecur në kahjen e  duhur, – e mori fjalën prapë Shpëtimi.- Nxënësit nuk janë më ata të disiplinuarit dhe të përkushtuarit si në kohën tuaj. Vërtet janë më të kulturuar dhe më të përparuar, por jo aq shumë të lidhur me mësimin, sidomos me librin. Edhe marrëdhëniet mësues – nxënës, nga domosdoshmëria për të dalë nga statusquoja e dikurshme, sikur nuk kanë lëvizur nga kahja e respektit reciprok. Këtë lloj pakënaqësie që Shpëtimi e tha në mënyrë të zbutur, e kisha dëgjuar edhe nga mësues të tjerë.  Por unë kam pasur dhe kam mendimin që në marrëdhëniet mësues – nxënës , mësuesit janë faktori kryesor.
– Në të gjitha marrëdhëniet mësues- nxënës, – thashë kur e mora fjalën për së dyti, – fajin ua hedh mësuesve dhe jo nxënësve. Nxënësve nuk është se u ka ikur nderimi dhe respekti për mësuesit, por ata nuk mund të respektojnë ndonjë që nuk e meriton të jetë mësues. Më lejoni të sjell ndonjë rast nga praktika. Kisha një koleg, mësues letërsie, që, edhe pse kishte mbaruar fakultetin, nuk kishte asnjë të dhënë për të qenë mësues i kësaj lënde. Nxënësve nuk u imponohej me dituri, me art e me kulturë, por me dhunë. Dhuna nuk është vetëm fizike. Kur nxënësit i bënin zhurmë në klasë,  nxirrte teserën e partisë dhe ua tunde nxënësve për të treguar se ishte komunist dhe se komunistët duheshin nderuar edhe kur nuk ishin në atë lartësi që kërkohej…
Ata që folën mbas meje dhe Shpëtimit, sado që asnjeri nuk m’u kundërvu hapur, dukej se anonin nga Shpëtimi. Kur këtë gjë e bëri edhe ish-drejtori i arsimit, Shkëlqim Koltraka, mbeta në minorancë për të mos thënë edhe në injorancë. Mësuesit i nderojnë shumë ata që kanë drejtuar arsimin. Por kjo nuk është kryesorja. Kryesorja qëndronte  në faktin se diskutuam dhe folëm lirisht, prekëm shumë probleme të shkollës dhe të arsimit, sikur të ishte një analizë vjetore e punës në shkollë. Fakt pozitiv ishte se nxënësit që mbaronin nëntëvjeçaren ishin regjistruar edhe në të mesmen. Dhe prej këtyre kishte edhe vajza. Ajo shkollë, dalëngadalë, nga viti në vit, do të bëhej edhe shkollë e mesme.
Kur u duk se nuk kishte më gjë për të thënë, dolëm jashtë dhe bëmë fotografi në oborr. Pastaj pamë bibliotekën e shkollës. Ekzistonte si dhomë, madje ishte e  rregullt, e pastër, me tryeza dhe karrige, kishte edhe libra, por ato ishin të asaj kohe kur unë kam filluar punën si mësues. Nuk kishte përtëritje, libra të rinj. Mësuesja e letërsisë ishte një vajzë e re, e cila na tha se ato libra që ishin në bibliotekë, nxënësit i kishin lexuar.
– Nga je? – e pyeta.
– Jam nga Shumbati, – më tha ajo.
-Ti qenke nga vendi i shkrimtarëve. – i thashë si me të qeshur.- Shumbati është një fshat që ka mbi tridhjetë shkrimtarë.
– Cili të pëlqen më shumë? – më pyeti ajo duke menduar që i kisha lexuar.
– Mua më pëlqen Haxhi Mandri, – i thashë.- Po ti lëmë shkrimtarët e Shumbatit, – shtova unë, – ti nga cili fis je?
– Jam e fisit Shkeka?
– E fisit Shkeka?! Po ne qenkemi miq bashkë. Unë kam shumë nderim e mirënjohje për shtëpinë e Shkekës, se më ka shpëtuar jetën. A rron Ali Shkeka?
– Jo, ka vdekur, – tha ajo që duhej të ishte e mbesa.
– Unë kam shkruar për nderin e madh që më ka bërë ai burrë…
Mësuesja e letërsisë deshi të dijë burimin. Mua nuk më kujtohej se në cilin nga librat e mi të shumtë për Dibrën kisha shkruar edhe për ngjarjen që lidhej me Ali Shkekën. I dhashë fjalën se do t’ia dërgoja burimin. Por më vonë, kur ngjarjen e analizova në vetmi, doli që vërtet kisha shkruar me hollësi, por këtë e kisha bërë në një vëllim kujtimesh që ende nuk është botuar.

***
Nja njëqind metra larg shkollës, ndanë rrugës së asfaltuar, ishte restorant piceria e Selami Baloshit, ku do të hanim drekë. Preferuam të hanim jashtë nën hijen e lisave dhe shushurimën e tyre. Ishim katër vetë: unë, Jahja, Shkëlqimi dhe Shpëtim Brika. Shpëtimi na e hijeshoi sofrën dhe muhabetin. Kam ngrënë një nga drekat më të mira të jetës sime. Brenda në restorant ishte plot me vajza dhe djem të rinj të moshës shkollore, tetëvjeçare. Hanin pica, një pjesë e tyre luanin përjashta në sheshin para restorantit. Më thanë se ishin nxënës shkolle, kishin ardhur për një piknik dhe për të shijuar një drekë në lokalin mes pyllit. Ushqimi që hëngrëm ishte krejt i pastër. Edhe këtu, gjatë ngrënies, më shumë biseduam për problemet e arsimit, meqë ishim të katër arsimtarë.

***
Mbas drekës na prisnin surpriza të reja. Rruga nga Cereni për në Tejs, rreth tri kilometra e gjysmë, ishte e paasfaltuar. Rruga kishte emrin “Florian Delia”- djalit të Jahes që ra dëshmor. Bashkë me ne ishin edhe vajzat e Florianit, Jehona dhe Klea, bëmë një fotografi tek pllaka e rrugës me emrin e Florianit. Vetëm për emrin e tij ajo rrugë duhej asfaltuar nga shteti. Në vend të asaj pllake mund të krijohej një formë tjetër lapidarike, në formë obelisku ose në një formë tjetër  të përshtatshme, ku do të shkruheshin pak a shumë këto fjalë:
“Në gjithë botën aviacioni është arma më e nderuar, por edhe më e rrezikshme që e venë në funksionim  njerëz të guximshëm, që dashurojnë jetën dhe profesionin, njerëz krenarë që kanë kuptuar se atdheu meriton çdo sakrificë, njerëz, shumica e të cilëve kanë lënë këtë jetë të rinj, sepse ata më shumë se tokës, u përkasin qiejve dhe qiejt marrin ata që dashurojnë më fort”. Këtu vendi duhej hapur dhe pastruar dhe kjo mund të bëhej me asfaltimin e  rrugës.
Jahja me shpjegonte për lagjet: e para, mbas Çernjevës, ishte lagjja Derbaç (ose Ujëmirë), pastaj vinin me radhë: Rade, Stërdoku dhe, në krye fare, Tejs. Në Tejs ku do të bujtnim, kishte dy hotele.  Ne qëndruam tek hoteli i Sutki Ahmatit. Ishim në verandë përjashta dhe shikonim bukuritë e natyrës. Po bukuritë janë lart, mbas atyre maleve, dhe nuk mund të shikohen dhe të shijohen duke qëndruar në tarracë të hotelit.
Mbetej për të shijuar gjelbërimin. Edhe ky është gjë e madhe po ta vlerësosh. Gjelbërimi sikur t’i lëngëzonte sytë që na ishin tharë nga asfalti dhe betoni i kryeqytetit, nga pluhuri dhe pisllëku i tij. Të binte rehat shpirti dhe unë mund të rrija me orë të tëra duke vështruar atë peizazh që kisha përpara. Më dukej vetja si një i burgosur që sapo ka fituar lirinë dhe nuk din çfarë të bëjë me të. Këtu nuk kishte pluhur, makina, zhurmë, njerëz, aq shumë njerëz sa përplasesh me to; këtu nuk kishte djersë dhe erëra të qelbura si në autobusët urbanë në kryeqytet. Shoh me vëmendje, si me ngut, sikur pamja që kam parasysh, do të ndryshojë nga çasti në çast. Korabin e kisha fare afër, sa, po të zgjasje dorën, kishe iluzionin sikur do ta arrije. I pyesja vendasit e Tejsit se cila ishte maja më e lartë. Herë thonin për njërën, herë për tjetrën, nuk ishin kurrë në një mendje. Por V. Hoxha, që mbahet si njohësi më i mirë i asaj zone, më tha se asnjëra nga ato maje nuk ka qenë Korabi. Por unë nuk dua të hyjë në hollësira: për mua Korabi është një masiv majash. Nuk ka rëndësi përse nuk dallohet ajo më e larta.
U futa në dhomë: kishte gjithçka. Mungonte vetëm televizori. U kënaqa shumë që mungonte “arka e djallit”: të paktën, për një natë, nuk do ta  shikoja dhe dëgjoja Taulantin, Spiropalin e shumë të tjerë si ata. Këtu nuk do të kisha grindje dhe shamatosje “analistësh”. Zakonisht në shtratin e huaj mua nuk më zë gjumi, por aty bëra një gjumë të lehtë dhe të ëmbël, nën shushurimën e Veleshicës që e kisha njëzet hapa larg. Mbas pushimit dola në verandë për të pirë kafe bashkë me Jahen. Pranë nesh erdhën edhe disa katundarë dhe biseduam për një kohë të gjatë. Pothuaj nuk lamë temë pa trajtuar. U thashë që xhamia e re që kishin bërë, më kishte pëlqyer shumë, se ajo ishte vërtet një vepër arti, ndërtuar me ndihmat financiare të emigrantëve të Radomirës. Por poshtë saj ishte një xhami tjetër, ajo e vjetra, edhe ajo mjaft e mirë. Unë u thashë që paratë e xhamisë së re t’i kishin përdorur për asfaltimin e rrugës. E para e punës, më thana ata, mërgimtarët e kësaj zone paratë i kishin dërguar për xhami dhe jo për rrugën; e dyta, me aq para sa ka kushtuar xhamia, nuk ndërtohej as gjysma e rrugës.
E pashë se u mbeti hatri përse u përmenda xhaminë që ata e donin shumë. Për mua ishte vetëm një krenari arkitekturore.
U interesova për gjithçka, sidomos për emigracionin. Kanë emigruar shumë nga Radomira. Djemve të rinj tani nuk u pëlqen të shkojnë me dhen në mal ose në shtegtim, nuk u pëlqen të jenë çobanë. Kjo ka anën e vetë të mirë, se jeta kërkonte horizonte të reja dhe se qytetërimi modern u përket edhe radomirasve, por ka edhe të keqe: Radomira nuk është vend që duhet të braktiset në mënyrë masive. Ajo është pëllëmbë e flori dhe floririn e ka në sipërfaqe: toka (mali, bjeshka, pylli), uji dhe ajri. Bagëtia është jeta dhe begatia e këtyre njerëzve. Po bagëtia do shumë punë, shumë kujdes. Të përballosh shtegtimin ishte një gjë shumë e rëndë, shumë e vështirë, por bagëtia e donte. Në Radomirë sot mbarështohet delja, si gjithmonë. Dhia mungon fare. Nuk e rritin, se dëmton pyllin. Pylli në Radomirë është i shenjtë. Në fshat kishte edhe lopë. Një tufë prej tyre na zuri rrugën kur po ktheheshim në Tiranë. Sa të bukura dhe të pastra ishin! Lopa duket tek pastërtia. U ndriste lëkura, ecnin të qeta dhe madhështore, me gjinjtë plot qumësht që sa nuk u zinin për tokë, me ata sy të bukur që herë-herë u tregojnë ngazëllim, herë-herë shqetësim. Duhet të duash bagëtinë, që të jetosh në këto male, duhet të punosh shumë për ta mbajtur atë. Këtu njerëzit janë përgjysmuar, por edhe bagëtia është përgjysmuar. Dhe është për të ardhur keq, se qumështi nuk u shkon kot, nuk është fjala vjen, si në Tiranë (fshatrat përreth), dhe në mjaft fshatra të tjerë ku një kile qumësht  kushton më pak se një kile ujë. Radomira ka baxhën e vet, ku qumështi përpunohet dhe u shitet fshatarëve me çmim të arsyeshëm. Mishi i qengjit shitet dhe ka çmim të lartë. Nga qengjat mund të fitosh disa milionë në vit, se pothuaj çdo shtëpi shet nga njëqind qengja.
Në mëngjes, ndërsa po pija kafe në klub bashkë me Jahen, vjen edhe Lavdrim Madana: një djalë i ri, por dukej si i përgjumër dhe i stërlodhur. Gjithë natën e kishte kaluar me dhen. Ishte nga të pakët të rinj që e donte fshatin dhe nuk do të largohej kurrë prej tij. Kishte 500 dele dhe u shërbente me devotshmëri dhe përkushtim.
– Delja të lodh shumë, – thotë Lavdrimi. – Të jep shumë, por do kujdes dhe shërbim të madh. Punojmë shumë dhe lodhemi, por kjo është punë për vete, nuk punojmë për askënd tjetër. Vërtet atje në Angli djemtë tanë mund të fitojnë më shumë se unë, por punojnë për të tjerët.
– Ti do të largohesh ndonjëherë nga Radomira?- e pyes.
– Kurrë, për fare nuk do të largohem. Kaq qejf, si shembull, të shkoj nja dy javë të shikoj si jetojnë djemtë tanë atje, si është Anglia e të tjera, por të rri atje gjithmonë, këtë e kam të pamundur.
– Po në Tiranë ke qejf të jetosh?
– Qofshi ju që jetoni në Tiranë. Në Tiranë, për shtresën  e varfër, nuk ka jetë.
Klubi rri plot deri në orën dymbëdhjetë, bëjnë ndonjë lojë domino, luajnë me letra ose shikojnë sportin. Këtu në klubin e Ahmatit biseda është e këndshme, me zë të ulët, e kulturuar, nuk dëgjon fjalë të pista, fjalor rrugësh. Përkundrazi, i drejtohen me respekt njëri-tjetrit. Shkurt, është një mjedis i kulturuar. Kërkoj një gotë raki dhe klubisti, më thotë se nuk ka.
– Nuk fus raki në klub, sado që të më sjellë fitim. Nuk e dua fitimin me sherre dhe me prishje të atmosferës së këndshme që ekziston.
Mua më sjell një gotë uiski. E ke prej meje, – më thotë.
Shtrohet darka: me mish, me të gjitha llojet e mezeve dhe të djathërave, me sallata dhe me turshi, me kos dhe me tasqebap, me çfarë të duash. Kur bëjmë të paguajmë, është e pamundur. E keni prej meje edhe darkën, thotë Ahmati. Ti, meqë je shkrimtar dhe e ke zanat penën, fole një fjalë për këtë Radomirë, mos shkruaj rrena, se rrenat nuk na pëlqejnë. Trego realitetin siç e shikon. Vijnë këtu lloj-lloj gazetarësh, që në pjesën më të madhe janë mashtrues.
Pronari i hotelit tjetër ishte më inatçor ndaj gazetarëve ose, më saktë ndaj atyre që shiten si gazetarë. Në  këtë klub nuk është e ndaluar rakia, e, megjithatë, sherre dhe sjellje të këqija nuk ka. Radomirasit e kanë të hershme, shumë të hershme sjelljen e mirë ndaj njëri-tjetrit, besnikërinë dhe njerëzillëkun. Edhe në diktaturë, – thotë Jahja, kështu ka qenë, bile atëherë uniteti ka qenë edhe më i fortë, se vetëm kështu mund të shpëtoje pa u dëmtuar. Dhe, në fakt, Radomira nuk është dëmtuar: nuk ka pas njeri në burg, jo se regjimi nuk kishte kundërshtar, por se radomirasit e mbulonin njëri-tjetrin. Kurrë nuk e nxirrnin në shteg për keq. Pastaj ka edhe një anë tjetër të moscënimit të radomirasve nga sistemi i kaluar: ne ishim vend kufitar, ne na mbanin fije të tjera, të padukshme, të një patriotizmi të lashtë lidhur me këtë tokë, nuk na mbante frika e postave dhe e ushtarëve. Për ata ne iknim të gjithë me gjithë bagëti, siç edhe ka ndodhur ndonjë rast  i rrallë. Por e gjithë kjo mënyrë sjelljeje, kujdes i përbashkët për të ndihmuar njëri-tjetrin ka krijuar një klimë besimi, një dashuri për njëri-tjetrin, që është kthyer në vlerë”. Radomira nuk është e lehtë për ta njohur, radomirasit janë njerëz të thjeshtë dhe punëtorë, por shumë të zgjuar sa të dallojnë menjëherë nëse je njeri i ndershëm dhe ke shkuar për t’i nderuar dhe vlerësuar apo ke shkuar për t’i mashtruar.
Po le t’ia lëmë fjalën pronarit të hotelit tjetër që thotë: “Më vjen një prej atyre që e hiqte veten si gazetar dhe më thotë: “Më jep njëqind mijë lekë (të vjetra), të të bëj reklamë për hotelin”. Nuk e dua atë lloj reklame që bëhet prej paresh. Ato zakonisht janë gënjeshtra. Unë jam neveritur prej këtyre lloj gazetarësh se mashtrojnë, marrin këtu tek unë, fjala vjen, një pjatë me mish, e paraqesin sikur të jetë një tavë e pjekur, marrin tek baxhiu disa lloj djathërash ose ndonjë produkt tjetër, diku, tek klubi tjetër mund të marrin ndonjë asortiment dhe kur shtrojnë sofrën që duhet ta kenë marrë hua edhe atë, e filmojnë në atë mënyrë sikur aty të jenë  grumbulluar të mirat e botës. Krijojnë idenë sikur këtu në Radomirë çdo shtëpi është e mbytur në bollëk dhe se çdo shtëpi është në gjendje të presë mysafirë të nderuar nga çdo anë e botës. Por këto janë gënjeshtra, nuk janë realitet. Realiteti është ky që po shikon. Edhe pse ka trokitur vera, nuk shikon asnjë i huaj, se nuk ka rrugë. Nuk ka rrugë as për të ardhur deri këtu, as për t’u ngjitur lart, në male. Rruga është turizmi. Po të ketë rrugë, ti tani nuk rri duke biseduar me mua, por shkon dhe shikon ato vende që vërtet janë për t’i shikuar. Ata që vijnë, mund të mos kenë të gjithë makina, por, kur ka rrugë, pronari i hotelit ve në dispozicion të tyre një mikrobus dhe ja puna e u krye.  Po rrugët duhet t’i bëjë shteti. Mos na thuaj ne “Hë, zhvilloni turizmin”, kur nuk kemi rrugë.
–  Gra nuk vijnë këtu në klub? – e pyes unë Ahmatin, pronarin e hotelit tjetër.
– Të huajat, domethënë turistet vijnë. Të vendit jo. Hala nuk e kemi arritur atë gradë kulture.
Jahja ma bën me shenjë që të mos e çoj më tej atë punën e grave.
– Mos e bëra si shoku Zylo, që kur shkon në fshat, i thotë kryetares së gruas që të lahen ata të parët në banjo të përbashkëta që nën shembullin e tyre ta ndjekin dhe fshatarkat e tjera?
– Jo, mor jo, asnjë temë nuk është tabu sot. Ti the vetë në takim me mësuesit në Çernjevë se kjo rini kaq shumë e emancipuar, e veshur si në kryeqytet, që këndon e vallëzon, është fara e së resë që po përhapet. Natyrisht, kur ata të bëhen në moshë, kur të fejohen dhe të martohen, do të shkojnë bashkë, si çift, edhe në klub, restorant dhe kudo. Ka sa të thyhet akulli, pastaj nuk ka gjë që e ndal dukurinë e re…
Mëngjesin e hëngra në një shtëpi, tek një baxhanak i Jahes. Tryezën e gjetëm të shtruar, njësoj si shtrohet në Tiranë në restorantin më të mirë. Kjo dëshmon se kudo ka hyrë kultura, ka hyrë e reja dhe përparimtarja, ka hyrë e bukura. Unë e përfytyroj këtë vend plot turistë dhe jam i sigurt për këtë, sikur kudo të ketë rrugë, rrugë të asfaltuar si në malet e Austrisë, atëherë turistët që përgjithësisht janë të moshuar, do të ngjiteshin dhe tek Liqeni i Zi, edhe tek Panairi (Punajer), dhe kudo ku ka mrekulli të natyrës. Por këtu rrugë nuk ka dhe turizmi do rrugë. Mua më ka habitur Kroacia me një turizëm të shtrirë tek çdo shtëpi bregut të detit. Nuk dukej si det, por si liqe, se uji vende-vende futet thellë në kontinent duke krijuar gjire të stërmëdhenj. Po ama xhadeja e asfaltuar i shkonte rrotull, nuk kishte vend që nuk përshkonte ajo, plus autostrada madhështore prej qindra kilometrash. Një që më shpjegonte përse Kroacia u bë kaq shumë e përparuar për dhjetë-pesëmbëdhjetë vjet, më tha këtë: ata u kapën  pas tri gjërave kryesore: e para,- rrugët; e dyta- rrugët, dhe e treta- po rrugët. Pa rrugë nuk ka zhvillim. Çdo njeri nga Tirana pak po të jetë i dashuruar pas natyrës dhe gjërave të virgjëra, do t’i bënte tri orë me makinë për të shkuar një natë në Tejs për të parë ato mrekulli të natyrës. Por ai do të sakrifikonte po të kishte rrugë.
Por e keqja më e madhe është braktisja e fshatit. Kësaj nuk ke si ia bën, se tre-katër kilometër rrugë edhe mund të ndërtohen. Ka mjaft shtëpi, siç më thotë Jahja, që janë bosh. Edhe shtëpia e tij është bosh. Ajo është ndërtuar e re si karabina, por tani Jahja, edhe po të ketë para me thasë, nuk i bën zemra ta përfundojë. Mbasi ajo bosh se bosh do të mbetet.  Njëri djalë i Jahes, siç e di gjithë Shqipëria, ra në krye të detyrës, djali tjetër është në Angli familjarisht. Ai nuk vjen më në Tejs. Kjo është tragjedia kombëtare: rrjedhja e popullsisë.