Ka fëmijë që lindin rriten, martohen dhe bëhen me fëmijë, por nuk dëgjojnë a nuk shikojnë. Fatkeqësi njerëzore, e dhimbshme, fatëlume, gurrë vuajtjesh trishtuese. Kemi mundësinë tjetër që në tallazet e jetës ndodh që njëra shqisë ose tjetra dëmtohet pa rikthim. Të gjitha këto janë shtjellime të jetës që vuajtësi e bashkëvuajtësi i përcjellin me durim e marrëdhënie të barazpeshuara. Nuk habitemi aspak kur në çaste të caktuara, dëgjohen zëra çirrëse, të bërtitura, të shara etj. Sepse populli thotë: “Edhe zorrët në bark ndonjëherë ngatërrohen”.
Lëviz, vrapoj udhëve të fshatit e krahinës time. Kërkoi të sjell ndërmend ndryshimet shumë të vogla por edhe të mëdhatë. Kuptohet, kjo për të gjykuar mbi ato të ndodhura përgjatë një viti. Qoftë këto udhës së zhvillimeve apo të kundërtën. Pa çka, se kur, vështron, prek, shikon me sy, blloqe pemësh të thara, ara djerr, shtëpi të shkatërrueme, përbrenda shpërthejnë duhmat e zemërimit. Dhe më tej, dëgjon gjatë bisedave mbi ikjen e rinisë, fëmijëve adoleshent, grave më një, dy ose tre fëmijë drejt udhëve të pa krye të kurbetit ose në kampe. Tkurresh. Përpiqesh t’i kapërdish, por të dridhurat të tradhëtojnë dhe atëherë… E pyes veten: Ku ndodhem këtu?
Në vendin ku me përllogaritje të thjeshta, del përfundimi: Ikje masive të të rinjve të shkolluar ose jo. Duke sjellë në jetën e dy palëve, strese mendore, lot rrëke nënash, fëmijësh të mitur, për ndarje familjare, syrgjynosje detyruese. Plagët e idhta janë ngulur thellë në jetën e gjithësecilit shqiptar brenda e jashtë mëmëdheut. Udhët e gjëra e të ngushta janë mbyllur nga ferrmanat gjëmbashpuse, kulumbriat, trandafilat e egër etj.
Natyra gjithëpushtuese ka mbjellë gjallesat e saja në çatitë apo ulluqet e kasolleve e shtëpive. Ne mesin e gërmadhave, kanë gjetur strehë hardhucat, minjtë, pse jo dhelpra e fole grenzash e buburreca. Kuptohet farat e drurëve e shkurreve kanë dhanun rezultate. Ndërmjet gurëve e baltës apo gëlqeres, në mes tullës e qitave diellpjekur, barërat lloji shumta, shkurre e drurë tanimë jeshilojnë paturpësisht mbi gërmadhat e shtëpive të shpërfytyruara e të braktisura nga i zoti. Peizazhi bëhet rrënqethës i mërzitshëm, dërmues shpirtëror e moral kur shtëpitë prej guri gëlqereje, me dyer me harqe guri të gdhendura me daltë mjeshtërish, trekatëshe i shikojmë ngado gjysmë të shembura. Pjesa tjetër i ngjan një kafshe gjigante të kafshuar egërsish nga grabiqarët, banorë të mjedisit të fshatit përreth.
Përqark këtyre gërmadhave, të pushton trishtimi, frika, nga pamja zgavra – zgavra e ngërdheshje muresh në çdo lagje, fshat krahinë etj. Nata është e mbushur me dallgë frike drithëruese, jo nga zani i bretkocave pranë ujërave të përrenjve e hurdhave, por nga arushat, ujqërit, dhelprat që tanimë janë bërë zotër të vërtetë. E natyrshëm më lind pyetja: Përse vallë nuk dëgjoi blegërima qengjash, delesh? Po keca që kërcejnë përse nuk i shikoj? Pranoj edhe pllitje gomarësh apo hingëllima mushkash e kuajsh. Gëzohem si fëmijë të shoh një klloçkë me zogj përqark. Por, jo. Fatkeqësisht, ato nuk i shikoj, nuk i dëgjoj. Pres të më përshëndesin “tunjatjeta”, “mirëmëngjes” ose “mirëdreka”, por…
Kaloj rrugicave të fshatrave, Fushë-Muhur, Shqath, Hurdh-Muhur, Vajmdhej, Sheher, Shorokan e Bulaç heshtje varri, peisazhe ngërdheshëse, pezmatuese, keqardhëse. Nuk e di pse dikur gumëzhinte shkolla nga vogëlushët, e të përshëndesnin “mirëmëngjes”, burrat e gratë udhëve që zienin për të kryer shërbimet e ditës apo shkuar në punë. Ndërsa në zabelet, luginat, shpatet dëgjohesh muzika e këmborëve, blegërimat dhe thirrjen në emër, me një zë gazmor të bariut të deleve, dhive apo lopëve. Ato veçse notojnë në kozmoset e mendjeve të bashkëfshatarëve të mi shpërndarë gjithëkund në botën e ftoht grabitqare, të shpirtrave të trazuar. E pleqve, që me duar në gji, kokëulur e të skeletuar nga dhimbjet e vuajtjet, kujtojnë jetën e perënduar.
Çfarë ka ndodhur vallë me këto peizazhe fshati? Përse vallë edhe udhët kryesore drejt qytetit, mbartin hijen e vdekjes së ngadalshme? Po çfarë është kjo vetëzhdukje e mjegullt, pa shpërthime, pa zhurmë. Sigurisht, pa ulurima, vetëtima, plasje topash e zhurmë pushkësh. Si shpjegohet kjo vdekje, shuarje, zhdukje e ngadaltë pa aromë baruti, pluhura bombash, klithma të vrarësh e të plagosurish?
Askush nuk bzan. Askush nuk bërtet me të madhe: Çfarë po bëni kështu o njerëz të mirë? Përse juve rini vullkanike e fshatit, shpresa jonë, mbani sytë e vërshoni drejt perëndimin? Përgjigja u ngecet në fyt. Dikush iu ka vrarë shpresën. Dikush ju ka thyer moralin. Dikush nuk ka menduar e punuar për juve. E atëherë! I braktisën. I gënjyen e mashtruan për tre dhjetëvjeçar. E tani nuk bzan askush. Mjerisht. Fatkeqësisht. Veçse ikje, ikje. Oborret e shtëpive i ka mbuluar bari e ferrmanat. Ndërsa drynat e ndryshkur kanë mbyllur dyert e tyre.
Muhurr, korrik 2019
Fshati që s’bzan
