Është një ditë janari me diell, por e ftohtë. Aliu përpara, unë pas tij, futemi në lagjen “Allias” në Tiranë, aty ku janë një grumbull pallatesh me tulla të bardha silikate. Jam nisur të takoj babain e Aliut, 96-vjeçarin Imer Pira. Siç më kishin thënë, më del përpara po ai burri i dikurshëm në Peshkopi, me trupin drejt si qiri, me një pritje të përmallshme.
-Kisha qejf të të pres në shtëpi, jo në kafe. Është edhe pak ftohtë. . .
-U mbake mirë,-i them duke u marrë n’grykë.
-Mosha e bën të vetën, e bën. Por dhe ti qenke plakur. . . Eu!
-Mosha nuk mban me hatër asnjë,-i them dhe ulemi pranë e pranë. I dal në anën e majtë, sepse vërej një aparat dëgjimi në veshin e tij.
Po mbush shekullin Imer Pira dhe, kur bisedon me të, të duket sikur je futur e po shfleton në një arkiv të gjallë. Kur përballesh me kujtesën e tij të kthjellët për ato kohë, e ndjen veten me fat që takon njerëz si Imer Pira.
U lind në Vajmëdhej, në një shtëpi dykatëshe pranë Drinit. Në Muhurr fisi i Pirajve tradicionalisht quhej Konaku i Poshtëm. Pajtonte gjaqe e ndante Kanun. Si fis kishte edhe një vlerësim tjetër: Pushkatar-Pira.
Drini, pyjet në Griçan e Rrenz, lojërat, bagëtia, përrallat e frikshme me shpëtimtarë, me dasma, me hasëm e miq bashkë. Kjo ishte skena ku rritej një fëmijë në ato kohëra në Vajmëdhej.
Gjithmonë atje, e varur në mur apo në sup dhe e ngulitur në mendjen e në zemrën e një djali, ishte pushka. Imeri, si çdo fëmijë tjetër, sikur përkëdhelej e rritej me të. Përkundej fantazia luftarake sa në betejat për mbrojtjen nga serbët e tmerrshëm, aq te marrja e hakut e mbrojtja prej hasmit. Dëgjonte nëpër oda për luftën kundër turqve osmanë në betejat kundër pashallarëve me historitë e Gjip dhe Abaz Pirës, por dhe për Dalip Pirën me trima të tjerë kundër serbëve më 1913.
Dhe rasti fatlum për të pasur një pushkë erdhi. Vrapoi në shtator 1943 dhe mori armë e fishekë në kazermat e ushtrisë së kapitulluar italiane. Fitimtar, i doli nënës përpara i armatosur.
-Kam pushkë, nënë, pa shihe! – i thotë Imeri.
– Po, mor bir, po. Ta dish se, sa të ngushtë e ka grikën, aq e ka edhe fatin pushka, – i thotë nëna.
Kjo fjalë i mbeti peng. Kur, në gusht 1944 u mobilizua partizan në brigadën e 4-t, djaloshi Imer Pira kishte pushkën e vet. I kujtohej fjala e nënës dhe shihte pushkën te gryka e hollë. “Jo, – thoshte me vete, tani fati çelet i madh. Nuk po vras hasmin në fshat, por po çliroj vendin. Gryka e pushkës më duket shumë e gjerë, shumë!”
Nga fundi i vitit 1944 vargu i partizanëve kaloi në Kosovë.
– Do të çlirojmë vëllezërit tanë kosovarë nga pushtuesi nazifashist! – u tha komanda.
Shqiptarët e Kosovës i pritën si bijtë e tyre. Po vinin ushtarë shqiptarë. Para tyre, bashkë me italianët e gjermanët pushtues kishin ardhur mësues nga normalja e Elbasanit, nëpunës në prefektura, xhandarë. Kishin ardhur edhe mjekë nga Shqipnia. Aq më mirë që po vinin edhe ushtarë. Shkolla shqip, nëpunës shqiptarë, gjuha shqipe në vend të asaj serbe, fund genocidit dhe raprezaljeve, varrosje e doktrinës së Cubriloviçit për shfarosjen e shqiptarëve në Kosovë. Pushtuesit italianë dhe gjermanë kishin përzënë pushtuesit gjakatarë shekullorë serbë.
– Do ju shpëtojmë nga pushtimi gjerman dhe tradhtarët! – thuhej para kosovarëve në tubime.
– Kur erdhën italianët dhe gjermanët ne u çliruam nga serbët, tani po çlirohemi nga këta. Kush do vijë pastaj? – pyeti një kosovar para të gjithëve në sheshin e fshatit.
– Arrestojeni tradhëtarin! – uluriti vllau nga Shqipnia… Një ëndërr e keqe. Mbase do kalonte. Ishte çlirimi më i çuditshëm, një liri apokaliptike, që po e përjetonte Kosova.
Jeta merr një drejtim krejt të ri dhe kjo i ndodhi Imer Pirës në Shkodër në 1945-sën. I graduar nënoficer, partizanin e ri e thirrën një ditë në komandë:
– Do të bësh një kurs 1-vjeçar për infermier në Tiranë në spitalin ushtarak.
– Të mendohem, – thotë Imeri.
“Shkova e pyeta dy bashkëfshatarë të mi, që i kisha në repart, Bafte Likën dhe Ahmet Limanin, kujton Imeri. – Kështu, kështu, si t’ja bëj, – i pyeta. – Shih, atje në ushtrinë italiane, ku kemi qenë, sanitar ishte punë e mirë. Pranoje, – më thanë. Dhe unë pranova. Ishim gjashtë vet në kurs nga reparti, tre dibranë e tre kuksianë. Mësonim dhe punonim. Spitali ushtarak në atë kohë ngjante me një spital në zonën e luftës. Për sigurinë e tij u krijua edhe një batalion me komandant Dan Kaloshin. U bëra infermier. Jeta ime mori drejtim tjetër, nuk u ktheva më në brigadë. “
Më 1 qershor 1946, i veshur partizan, Imer Pira gjendet në fshatin e tij Muhurr. Krahas armës, në sup mbante dhe çantën e infermierit me ilaçe. Kishte filluar ndërtimi i rrugës së rinisë Kukës-Peshkopi dhe ai u ngarkua me detyrën e përgjegjësit të shëndetësisë për zonën B, segmenti nga ura e Muhurrit në urën e Dodës në Draj Reç.
Ushtoi kënga:
Në gazetë “Bashkimi”, ka dalë lajm i ri,
Do ta ndërtojm’ rrugën, Kukës-Peshkopi!
Vullnetarët kulmonin pushkët me një roje aty pranë punës dhe, me brohorima e vrull rinor, punonin me shumë dëshirë për jetën e re. Çdo pëllëmbë e rrugës u mbush me një gjallëri të paparë. Ato zona të mbyllura sikur morën jetë. Lindi shpresa. I përkushtuar, me palodhje, infermieri i ri nuk ndalej ditën e natën nëpër dhjetëra kantieret e rrugës. Puna kishte edhe plagët e veta të shumta, ata duheshin mjekuar. Ra edhe dëshmori i parë, një djalë i ri nga Tepelena, Kalo Asllani, të cilin e zuri një ledh dheu në Zall Sinë. Pranë tij, të përlotur vullnetarë e fshatarë të zonës, komandanti dhe përgjegjësi i shëndetësisë. Sinja derdhi lot si për birin e vet. Dy vjet më parë, më 26 gusht 1944, Sinja ishte përgjakur nga partizanë të divizionit të pestë, të cilët masakruan zonën e Çidhnës në emër të çlirimit. Partizania e vrarë lart në fshat, Nimete Progonati, dhe vullnetari i ndërtimit poshtë në Zall, Kalo Asllani, përballeshin me njeri-tjetrin kaq afër dhe kaq larg në kohë. . .
Rruga e Rinisë Kukës-Peshkopi mbaroi brenda gjashtë muajve dhe Imer Pira u rikthye kryeinfermier në spitalin ushtarak në Tiranë. Vrull, shpresë dhe shërbim. As që bëhej fjalë për orar pune.
Në shtator 1947 kryeinfermierin e spitalit ushtarak e thirrin në komandë.
– Je caktuar të studiosh për mjekësi në Beograd, – i thonë.
– Të kisha pyetur njëherë, nëna… – belbëzoi Imeri.
– Nuk ka kohë. Do nisesh, populli ka nevojë…
Bashkë me Sabri Halitin nga Zerqani dhe Ismail Fetën nga Zagradi nisin studimet në Beograd të Jugosllavisë. Pas një viti, në shtator të vitit 1948, kthehen nga Beogradi për të mos e parë më atë vend. Titoja ishte shpallur revizionist.
– Eh, hasmi i vjetër nuk bëhet mik i ri. Është fjalë e vjetër, – dëgjonte Imeri bisedat në oda në Vajmëdhej. Kështu kishte ndodhur dhe me rastin e tij. Edhe me Kosovën.
– Do të shkosh në Bashkimin Sovjetik, – e thirri përsëri komanda.
– A mund të mendohem komandant?
– Po, mendoju. . .
Mori leje dhe u gjend pranë familjes në Vajmëdhej.
– Mor bir, gjithë këto vite u humbe, do humbesh krejt tashti, nuk e di…, – merakosej nëna e vjetër.
U kthye Imeri në Tirane dhe, drejt e te komanda:
– Nuk dua të shkoj, u tha, kam halle familjare.
– Mendoju.
– Jam menduar, nuk kam kushte…
– Na gjej një tjetër si ti, – i thotë komandanti, pasi e pa se nuk çahej me të.
– E kam menduar, Ismail Feta.
Kaq mjaftoi dhe miku i tij Ismail Feta shkoi në BS dhe u bë mjek kirurg i famshëm në spitalin ushtarak. Imeri kujton: “U pendova më vonë që nuk shkova për studime në Bashkimin Sovjetik dhe kjo më ngeli peng. Megjithatë, bëra mirë, sepse nuk e di në se do isha bërë mjek aq i zoti sa i ndjeri Ismail Feta.”
Mendja i punonte Imerit të kthehej pranë familjes në Dibër. Deshte të ndajë vuajtjet dhe shqetësimet me bashkëfshatarët e vet. Kjo ishte ëndërr, ambicie, krenari. Kështu ishte gatuar në sofrën shekullore patriarkale. Vendosi të shkojë drejt e tek drejtori ushtarak Ismail Dervishi. Vetëm ai e kishte në dorë tranferimin.
“Zyrat ishin te Pallati i Duçes, siç i thoshin atëherë, Korpusi i Universitetit sot, – kujton Imeri. Rrija para derës dhe këmbët nuk më mbanin. Kisha frikë se nuk do të pranohej kërkesa ime.
– Urdhëro, pse ke ardhur?- më pyeti Ismaili, pa e ngritur kryet nga disa shkresa. Më kujtohet si sot.
– Po, ja, kam kërkesë të më transferoni në Dibër…
– Në Dibër?! Partia ka nevojë për ty këtu.
– Dua të shërbej në vendin tim…
– Ore Imer, je në vete ti? Njerëzit duan të vijnë në Tiranë, ti don të largohesh prej këtu!
– Kam nënën atje, kam vëllain…
-Merre nënën këtu… Ik, mendoju njëherë, pastaj bisedojmë.
Dola me mendimin e prerë për tu larguar nga Tirana dhe ushtria. Dhe ashtu bëra.
Pranvera i vitit 1949 e gjeti infermierin Imer Pira në Dibër. Hapi ambulancën e parë në Muhurr te Kulla e Kuqe. Kjo kullë më ngjyrë të kuqe, e ndërtuar nga italianët në qendër të Muhurrit, kishte shërbyer si ndërtesë e postkomandës para çlirimit. Postkomandant ishte Xhek Kupa nga Mati.
– A din të shkruash, or Xhek, – e pyesnin muhurrakët.
– Kup e bëj, Xhek s’un e bëj, – përgjigjej postkomandanti.
Pas lufte aty u vendosën forcat e ndjekjes, të sigurimit. Thirreshin e torturoheshin “armiqtë” e klasës. Deri aty sa operativi kriminel Ahmet Rrapi nga Vlora, në zyrën e tij në katin e dytë të kullës, vret fshatarin Demir Lusha nga fshati Arras.
Me ardhjen e Imer Pirës kjo kullë sikur u bë më paqësore. U hap shitorja, gjendja civile. Njerëzit hynin e dilnin për mjekime, biri i tyre u shërbente ditën e natën me aq dëshirë e përkushtim. Kalonte nga fshatrat poshtë, në malësi dhe binte te shtëpia e vet në Vajmëdhenj. Te NANA. Ta kishte pranë, kjo e kishte munduar. E ndjente veten i plotësuar kur ishte mes njerëzve të tij.
Koha të ndryshon, ajo të jep dorën të ecësh përpara. Pasi mbaroi shkollën e mesme mjekësore në Peshkopi, Imer Pira mori vlerësimin si ndihmësmjek.
Përvoja e jetës, dashuria për njerëzit dhe profesionin, vetitë organizative ishin cilësi të një kuadri, i cili në fillim të viteve 60-të mori drejtimin e seksionit të shëndetësisë. Zgjerimi i rrjetit të shërbimit ambulator, ngritja cilësisht e mjekimit dhe shërbimit në spitale, përgatitja e mjekëve, ndihmësmjekëve dhe infermierëve për të ardhmen, ishin një sfidë disavjeçare e shef Imerit, të cilës i doli zot. Përvoja e mjekëve Hysni Rusi apo Elona Toptani ishin një shembull i gjallë frymëzues në Dibër. Dhe Imeri pati kënaqësinë dhe nderin, siç shprehet, të punonte me mjekë të mëvonshëm të shquar si Mark Mirashi, Ahmet Alliu, Irfan Jashari, Ahmet Kamberi, Xhavit Miftari dhe shumë e shumë të tjerë, breza të artë për ruajtjen e pasurisë më të madhe të njeriut, SHËNDETIT.
Ky njeri, që mban mbi shpatulla rreth një shekull jetë, është dëshmitar i gjallë i atij transformimi që ndodhi me shëndetësinë, nga një spital i vogël te Lagja e Vjetër, te spitali i vjetër dhe pastaj spitali “Rrahim Xhika” sot.
Çdo njeri ka edhe anën e tij vetjake, familjare.
– Nuk kisha shtëpi, u dha leje në atë kohë, kush të mundej, të ndërtonte vetë shtëpinë, se shteti nuk kishte mundësi. Me nxitjen e shokëve dhe miqve, vendosa. Nisa një shtëpi të re në qytetin e Peshkopisë me katër dhoma. Kur po punonim në themele, më vjen miku im Staf Miftari nga Shupenza.
– Çfarë po bën o Imer? – ma priti me të parën.
– Shtëpi të re, e sheh. Thuaj njëherë puna e mbarë.
– Ehe! – ia bëri Stafa.
-Pse, or mik?
– Do marrohesh! Ti ke shëtitur dynjanë. Do tokë dera dhe nuk ke për ta hapur, do mërzitesh,-tha Staf Miftari.
– Nuk do turpërohem or Staf. Nuk do t’i zë rrugën askujt për ta sjellë te shtëpia, por, kur të bjerë dera, ajo do të hapet. Dhe nuk u marrova, e prita mikun dhe hallexhiun, sepse e dija se kë kisha në krah, -dhe i rreh shpatullat bashkëshortes, Hasijes, e cila po dëgjon me mjaft vëmendje pranë tij.
Dhe shtëpia e Imer Pirës vërtet që mbeti një derë e hapur, u përcollën prej aty të njoftun e të panjoftun. U prit me bujari miku dhe nevojtari bashkë, por edhe u këshillua dhe u çua aty ku duhej në spital apo ambulancë, apo u nis me një rekomandim për Tiranë me letër miqësore nga Imer Pira për Ismail Fetën apo Ahmet Kamberin.
… Dikur, kur ishte djalë i ri, Imer Pira me këmbëngulje la Tiranën për Dibrën. Perspektivën e jetës e kërkoi mes njerëzve të thjeshtë. Atje ndjeu t’i rrahë zemra për një jetë më të mirë për njerëzit e varfër, halleshumët e kësaj bote. Në pleqërinë e thellë u kthye në Tiranë. Përkundet në kujtimet e një jete të gjallë në luftën për jetën.
– E deshe këtë kthim në Tiranë? – e pyes.
Qesh.
– I erdha prapa djalit, Aliut. Ky ka emrin e babës. Letën dhe Agimin i kam në Nju Jork. I shoh në kompjuter, vijnë e na shohin. Larg. Si të jenë mirë fëmijët, jemi mirë dhe ne pleqtë, eh.
– Babi nuk e ka lënë punën,- më thotë Aliu. – Ulet dhe shfleton kujtimet, ka një studim për zonën e Muhurrit, fiset, prejardhjen, toponiminë.
– Po bëj një shekull, – thotë Imer Pira. – Kam kaluar shumë vështirësi, nuk kam njohur lodhje. Përsëri, një gjë nuk më del nga mendja: Më duket sikur njerëzve u kam ngelur borxh për punën.
Gjithmonë më është dukur se punës i kam mbetur borxh
