Nga dr. Besnik RAMA
Për të shkuar në mulli, pasi të dilje nga fshati, duhej të merrje një të tatëpjetë që kishte vetëm dy segmente pak të rrafshëta. Vajtja në mulli ishte një nga kënaqësitë fëminore.
Gëzimi fillonte të pakën një ditë para kur në shtëpi bëhej gati drithi që duhej bluar dhe na dërgonin në lagjen tjetër te shtëpia e të zotit të mullirit, që të pyesnim do të kishte shumë radhë apo jo në mulli të nesërmen. Ktheheshim me një frymë dhe fjala e parë që u thoshim, ishe: Do vijmë edhe ne në mulli. Na tërhiqte shumë ai mjedis buzë zallit me ujë të zhurmshëm. Rrjedhën e ujit e dëgjonim që nga kodrina e lartë nga zbrisnim. Kjo na e shtonte padurimin për të ecur më shpejt, gati me vrap. Veçse, kur i afroheshim mullirit, nuk ecnim para; si me marifet, i hapnim rrugë nënës apo gjyshes.
E di që jeni gati të pyesni: Çne gjithë ky zell e ky gaz për të shkuar në mulli? Bëni durim. Gjyshet e gjyshërit dhe nënat na vinin në gjumë duke na kallëzuar përralla çdo natë. Një pjesë e atyre përrallave lidhej me mullirin.
Arsye tjetër që ta tërhiqte shumë ai vend, ishte natyra e bukur e asaj pjese buzë zallit ku ishte vendosur mulliri. Arsye tjetër ishte se ndërronin mjedis, dilnim nga lagjja, nga fshati, nga monotonia e përditshme. Arsye mbi arsyet ishte fantazia që na ngjallnin përrallat, bindja se një ditë prej ditësh do të takonim në mulli personazhet e përrallave që kishim për zemër, si, fjala vjen, shtojzovallet, të cilat na dilnin në ëndërr jo pak herë.
Sapo zinim vend pranë vartës së mullirit, pasi trembnim frikën brenda vetes, rrinim gjithë sy e veshë. Rikujtonim ngjarjet e përrallave dhe soditnim cep më cep mullirin duke pritur kot të na shfaqeshin xhindet (dhe vetvetiu ngjiteshim pas gjyshes), e bukura e dheut (hop, buzëqeshnim), shtojzovallet (ngriheshim se mos i shikonim vërtet në hatullat e mullirit), vajza e bukur jetime (e dërguar nga njerka që ta hanë xhindet), e bija e njerkës (në kërkim të fatit ,siç i buzëqeshi jetimes) etj. A i dilnin mullisit? A bisedonin me të? Si nuk kishte frikë ai, sa herë e zinte nata vetëm? Me se ushqeheshin? Si e përballonin dimrin? Në cilat hatulla rrinin shtojzovallet dhe në cilat xhindet? Apo kalonin natën në mulli cila palë vinte e para? Apo e bënin me radhë? Gjithë këto fantazi na ndërpriteshin sa hap e mbyll sytë, sapo ndonjë hardhucë ia fuste vrapit nëpër trarët mbi kryet tona. Trembeshim se mos binte mbi ne. Na dridhej gjithë trupi kur kalonte me shpejtësi ndonjë nga minjtë e mëdhenj të mbingopur me miell.
Natyra përreth mullirit ishte një botë më vete. Në të dy krahët ishte livadh. Ai buzë zallit thuajse i rrafshët, ndërsa tjetri i pjerrët, mbjellë me pemë të ndryshme: mollë, kumbulla, kajsia, qershi, arra, thana, të cilave u rrinin kacavarur hardhitë e rrushit gjithfarëlloj. Prapa mullirit gjarpëronte jazi, hendeku i vogël që sillte ujin në mulli për të rrotulluar mokrën. Jazi nuk ishte i thellë, megjithatë, të rriturit kujdeseshin që të mos kalonim përbri tij vetëm. Kishin frikë mos pengoheshim e na merrte rryma. Të rriturit nuk e dinin se vetë ne kishim më shumë frikë nga jazi.
Sa herë ndodhte të dilnim për luleshtrydhe, ndërkohë që bluhej drithi, ne peshonim me trup nga e kundërta e jazit, se shtegu ku vinim këmbët, ishte shumë i ngushtë. Por na ndodhte më keq seç e mendonim. Rrëshqitnim nga pjerrësia dhe këmbët na binin në jaz, lageshim deri nga mesi e mezi ngriheshim të qullur në rrugicën e ngushtë, ose na ngrinte “roja” që na vite pas, duke mos kursyer “këshillat” për të mos lëvizur vetëm. Një peizazh argëtues ishin shelgjet e vjetra që, nga mosha, ishin përkulur e rrëzuar mbi zall dhe ngjanin si ura për të kapërcyer nga njëra anë në tjetrën.
Ndodhte që trungjet e shelqeve t’i shtronin kalimtarët, sepse, për të shkuar në fshatrat e tjera pas kodrinës së lartë gati sa një mal, duhej të kapërceje zallin patjetër. Në verë ishte shumë e lehtë kjo, sepse zalli gati shterej, se një pjesë e ujit të tij merrej në disa segmente për ujitje. Në vjeshtë e dimër, moti me shira e dëborë bënte të vetën: e frynte zalli dhe nuk guxonte njeri t’i futej në këmbë se e merrte bashkë me gurët e drurët që i rrokulliste nga mali. Në pranverë, ne i shkelnin shelgjet disa herë dhe nuk linim degë e gjethe pa soditur në kërkim të ndonjë foleje me vezë apo zogj. Nëse nuk gjenim aty (sa e sa të tjerë mund të kishin bërë të njëjtin kërkim para nesh), i futeshim shpatit plot lisa e thana, të sigurt se nuk do të dilnim pa sukses.
I zoti i mullirit quhej Bale, një burrë shtathollë, i mprehtë në fytyrë, me mjekrën që e hiqte rrallë. Tek ai, thinjat e kokës plotësoheshin nga ato të fytyrës. Nga veshja dukej i varfër (se kush ishte i pasur në ato vite, sidomos në fshat!), por ishte shumë fisnik. Fliste shumë ngadalë e me zë të ulët, edhe pse mulliri, kur ishte në punë, bënte një zhurmë shurdhuese, uji lëvizte mokrën, kurse fleta e drunjtë që me krak-krak-un e saj tregonte ritmin e rrotullimit të mokrës. Nuk jam shumë i zoti të ndaj: Mullisi ishte personazh i vërtetë e i plotë i përrallave, apo e kishin futur në përralla gjyshet tona. Portreti i tij ngjante si dy pika uji me mullixhinjtë e përrallave.
Balja punonte privatisht, e kishte mullirin të tijin. Kur nuk kishte për të bluar, pushonte mullin, por vetë nuk pushonte. I gjente punë vetes. Sa herë e gjenim duke përgatitur bishta veglash bujqësore, duke mbledhur kumbullat e rëna përtokë, ose duke gdhendur me çekiç e daltë mokrën e re. Nuk pashë qoftë dhe një herë që të merrte lekë për bluarjen e drithit. Atij që bluante, i mbante ujem miell të bluar ose drithë në një masë të caktuar për çdo kosh mulliri.
Gjithë sa përshkrova, janë vetëm copëza të asaj moshe fëmijërie të kaluar në fshat. Edhe kur të mos jetë mulliri aty, imazhi i tij është i gdhendur në kujtesën tonë, se atë botë të pasur e ruajmë siç e jetuam, kur e jetuam, me të mirat e me mungesat që kishte.