Nga ABDURAHIM ASHIKU
Atë ditë e mbaj mend mirë. Sapo kishin kaluar plakat e marsit dhe dëbora e freskët e një nate më parë pikte shtëllunga-shtëllunga e binte si varbeca të vrarë nga degët lakuriq të blirëve, mburrja dhe krenaria e qytetit tonë të vogël. Një shtëllungë më ra kokës e stërkalat e ngopura me ujë më hynë në qafë e u shkrinë lugthit të kurrizit duke ma ngjeth mishtë. U drodha e përdrodha derisa pikat u shkrinë e u thanë nga temperatura e trupit në rrjedhën deri te thembrat e këmbëve. Ngjita shpejt shkallët e ulëta të ndërtesës ku kisha zyrën, një ndërtesë me themele betoni hedhur që në kohën e pushtimit italian e me mure e ngrehina ndërtuar me punë vullnetare në vitin dyzet e gjashtë. Dyshemeja e korridorit, me dërrasa kapur me gozhdë pas trarësh prej pishe tash e dyzet vjet të shkuara, rënkoi nga këpucët me dhëmbëza, si kopertonat e makinave, që mbaja në ditë me dëborë e lagështi.
Nxora çelësat të hap derën e bërë shoshë nga bravat e mbërthyera nga paraardhës dhe shkulur nga pasardhës pa më përjashtuar edhe mua. Kur matesha të rrotulloj çelësin, një rënkim i lehtë dërrasash më bëri të kthej vrik kokën. Dikush pas meje dihaste, siç dihasin ata që kanë vrapuar apo që përjetojnë një ankth të madh. Ishte djali im i madh që muajin e ardhshëm mbushte pesëmbëdhjetë vjeç.
– Baba Kiu…- më tha mbushur me lot që i rridhnin faqeve të zbehta.
– Çfarë?- E pyes duke mbledhë në grykë lëmshin që më hodhi me drithërimën e zërit të tij.
– Baba Kiu…- dhe u shkri në vaj- Baba Kiu iku…
– Si iku? Ku iku?
– Kështu më tha mami. Morën në telefon nga Kruja dhe ajo filloi të qajë e thërrasë.
– Eja, – i them unë. – Shkojmë shpejt tek shtëpia.
Nuk e di se sa shpejt e kalova bulevardin dhe i ngjita shkallët deri në apartamentin tim në katin e pestë.
– Iku babai, iku- më thotë ajo e shpërfytyruar nga dhimbja dhe lotët që kishin shpërthyer digën e liqenit njerëzor.
E kapa për supesh dhe e shtrëngova në gjoks si të desha t’ia marr dhimbjen. Ishte me të vërtet një çast ku dhimbja të hynte në palcë. Ajo e kishte baba, kurse unë vjehërr. Për mua ai ishte një shok, një mik, një njeri që më respektonte, një njeri që të hapte portat e shpirtit në dy kanate e të mbante atje si të të kishte gjak nga gjaku i tij.
Vinte çdo vjeshtë në shtëpinë tonë dhe nuk i ikej. Vinte e u gëzohej dy nipërve e mbesës, dy vëllezërve e shumë miqve, aq shumë sa shtëpia jonë paksa e ngushtë zgjerohej si të ishte prej llastiku e kafenetë e pakta të qytetit bashkonin tavolinat.
Vjeshtën e shkuar e fiksova zërin e tij në një magnetofon që mezi e sigurova me autorizim falë punës që bëja, magnetofon që më kushtoi sa dy rroga mujore. Shiritin e ruaj midis gjërave të vyera të jetës, shirit ku kam atë, të shoqen dhe babanë e nënën time.
Atë vjeshtë ai iku i mërzitur si asnjëherë, një mërzi që i kishte hyrë e bërë rrënjë në shpirt. Shokët e luftës, me të cilët takohej ditë për ditë, i kishin folur për gjendjen ekonomike në fshat, për mungesat deri në ekstrem për bulmet, fruta e perime, për dimrin që po vinte pa zahirenë e zakonshme e rezervat aq të njohura të familjeve në fshat, që nuk kishin mbush as gjysmën e magjes dimërore, karakteristike e Dibrës.
Atë vit nuk mori asgjë me vete, siç merrte vit për vit. Unë i pata premtuar se do ti gjeja gështenja, por nuk ia gjeta dot.
Kjo më dhëmbi atëherë, por më tepër po më dhemb sot, ditën kur ai iku për të mos ardhur më kurrë…
E mblodha veten. I thashë gruas të përgatitej për udhë, një udhëtim i gjatë dhe i lodhshëm fizikisht e shpirtërisht.
Bisedën e parë telefonike e bëra me një mik të tij e timin, drejtor i parkut automobilistik. I thashë për dhimbjen dhe e ngushëllova për mikun e tij. Më kuptoi menjëherë dhe fjala e parë që më tha, pasi më përcolli ngushëllimet, ishte:
– Në sheshin e pazarit do të kesh një autobus në dispozicion. Po qe se jeni më shumë do të keni dy, edhe tre…
E falënderova dhe nisa menjëherë lajmërimet. Njoftova vëllanë dhe miqtë e tij me porosinë që të njoftonin kë të mundnit, njoftova prindërit, vëllezërit, motrat e mia duke u treguar adresën ku na priste autobusi…
Një mort në Dibër pa kafe është mort i mortit. E kafja në atë vit të mbrapshtë ishte legjendë. Një pako kafe njëqindgramëshe mbështjellë me letër ambalazhi, ishte racioni i muajit. Në raste morti racioni, me një firmë të zëvendësdrejtoreshës së tregtisë së qytetit, dyfishohej, madje mund të shkonte edhe në pesë apo dhjetë pako.
Shkova dhe trokita në derën e saj. E gjeta midis letrash, me siguri pa bukë e mall brenda, pasqyrë e gjendjes në magazina.
Pas përshëndetjes i tregova për ngjarjen dhe pa e zgjatur i kërkova një kile kafe.
– Nuk ka! – ma preu me të parën.
– Si nuk ka? – e pyes. Ka ikur nga jeta një njeri që i dha këtij trualli ku jetojmë unë e ti rininë e vet, gjak nga plagët e babait të tij që e pushkatuan serbët dhe gjak nga plagët e tij të luftës, një njeri që na ka vënë në këto pozita ty dhe mua.
– Nuk ka! – ma preu përsëri duke vazhduar: – Kafja jepet vetëm për familjet e qytetit…
– Pse unë qenkam familje e fshatit? Pse gruaja ime nuk do t’i shërbejë një kafe babait tënd, shok lufte me babanë e saj?
– Unë… e zbuti paksa fytyrën – po të jap një pako kafe nga ana ime….
– Mbaje për vete. – i thashë duke bërë prapa e duke ia përplasur derën prej kompensate në fytyrë…
Nuk qe nevoja që unë të çoja kilen e kafes. Ai i kishte thënë së bijës se kur të iki unë do t’i njihni miqtë e shokët e mi…
Dhe vërtetë ashtu ndodhi. Atij iu bë një varrim i denjë për një njeri që i kishte takuar në jetë të merrej me drejtësi, e të jepte drejtësi…
***
Një vit më vonë nga një fshat i malit të Dardhës me një shervete lidhur përmes zbret një burrë. Nga përkulja dhe shkopi i thantë mbi të cilin rëndonte si të donte të shponte rrugën e gurtë, dukej se i kishte kaluar të shtatëdhjetat e jetës. Priti në sheshin e Zall Dardhës autobusin me turi, modifikim i kohës i një kamioni sovjetik kopjuar e shpërndarë nga kinezët, që sillte si zakonisht punëtorët e hidrocentralit të Komanit në pushimin e muajit atyre fshatrave gjerdanit të “Nëntë maleve” që lindën, rritën e trashëguan “luanët e tuneleve”. Bëri vend në një ndenjëse në radhët e para, vend që ia liroi me nderim njëri prej punëtorëve. U ndal në hyrje të qytetit të Peshkopisë në njërin nga këndet e trekëndëshit që mbaronte me një lapidar me një lug çezme, përuruar me ujin e vjetër të qytetit dhe përcjellë nga media si “Uji i Korabit”. I ra mes përmes bulevardit duke përshëndetur ndonjë të njohur që bënte rregullin e pashkruar të ec e jakës së mbrëmjes nën kurorën e blirëve të Agushit që për pak takonin degët duke i dhënë rrugës së gjerë pamjen e një tuneli.
Në fund të tunelit të degëve në gjumin dimëror të blirëve mori teposhtës së pazarit për tu ndalur tek agjencie autobusëve ku për fat takoi një mikun e tij, i cili jo vetëm ia zgjidhi kërkesën por i dha edhe një vend të mirë nga ato vendet që jepeshin me autorizim.
Nuk e zgjati rrugën më tej se shtëpia e një miku të tij që, siç thoshte, po ta merrte vesh që kishte zënë hotel, nuk mund ti dilte më përpara.
Të nesërmen do bënte vend në autobusin e linjës që atë vit, me ndërmjetësinë e një dibrani me pushtet, nuk ndalej më as në Laç e as në Milot për të marrë trenin, por shkonte drejtpërdrejt në Tiranë, tash në një rrugë më të shkurtër, nëpërmjet Kamzës. Kjo i volitej sepse atij i duhej të ndalonte në Fushë Krujë për të marrë urbanin për Krujë.
Në sheshin qendror të Krujës, atje ku ndalojnë urbanët desh të marrë të përpjetën ku Skënderbeu i hipur mbi kalë dukej sikur do të hidhej në fluturim drejt detit, tek pallati në qosh të të cilit, lart, kishte bujtur sa e sa herë në shoqëri të mikut të tij. Qendra e qytetit kishte ndryshuar, në ballë ishte kinemaja dhe shtëpia e kulturës kurse në të djathtë një godinë e re mbi portën e së cilës shkruhej “Komiteti Ekzekutiv i Rrethi Krujë”. I bëri përshtypje pamja ndaj, para se të ngjitej ndali hapin dhe pyeti një kalimtar. Shqiptoi emrin e mikut dhe pyeti se ku e kishin shtëpinë djemtë e tij. Kalimtari, i cili me sa dukej e njihte mirë njeriun dhe vendin, i tregoi një portë fare pranë duke i thënë të kalojë qemerin dhe pasi të ngjitej në një palë të vetme shkallësh të trokiste në portën majtas ku shënohej emri i njeriut që donte.
I ngjiti shkallët me parafabrikate me mozaik dhe, pasi mori thellë frymë e u mundua ta drejtojë trupin, shtypi lehtë butonin e ziles. Një cicërimë zogu pasoi përkuljen e dorezës së derës për ti nxjerr para syve një grua me shami të zezë mbi flokë e një shprehje që tregonte bujari në tërë qenien e fytyrës.
– Urdhëroni, i tha gruaja duke e hapë derën aq sa u dëgjuan takimi me murin e korridorit.
– E shoqja e…
– Po, i tha, urdhëro, të mbaj mend mirë kur vije në Peshkopi, por edhe kur vije tek shtëpia e vjetër. Mirë se të pru Zoti!
Burri pa u përkulur, me një të mëshuar thembrave, hoqi këpucët dhe i shtyu paksa në një kënd të sallonit. Një palë çorape leshi thurur e qëndisur me kujdesin e nuses së djalit, të pastra, përcollën mbi dysheme trupin e tij në dhomën e pritjes ku do të pushonte në një kolltuk nga ata të modelit të vjetër, kolltuk që ishte ulur e ngritur sa herë kishte trokit e bujte në atë shtëpi.
– Më fal se do të lë nja dy minuta vetëm, sa të bëj kafen. Djali dhe nusja janë në punë, kurse nipërit janë në shkollë.
– S’ka gjë. Ulu se e kam një fjalë, pastaj e pimë edhe kafen.
Tha këtë dhe pasi zgjidhi nyjën e shervetes lidhur për brezi dhe e shtroi mbi tavolinën e vogël përpara kolltukut, hapi me kujdes një qeskë e prej saj nxori një nga një dhjetë pako të mbështjella me letër të zakonshme ambalazhi, ngjyra e së cilës kishte kohë që kishte mbetur pa emër.
– Nuk munda me ardhur në varrim – tha me kokën ulur. Më erdhi fjala vonë dhe nuk munda të vij me shokët. Vonë është por…
– Miku jot thoshte që mik më i mirë është ai që e ruan dhembjen. Dhe tregonte një mesele dibrane. Ju jeni dhe do të jeni mik i nderuar i kësaj familje. Ne gati e harruam kurse ti për një vit e ke mbajt në zemër e në shpirt…
– Desha të vij edhe ma para por hapin ma ndalën këto pako të shkreta. Mu desh një vit ti mbledh, një e nga një, nga një pako në muaj, për të bërë kilen. Nuk mund të vija pa një kile kafe për mikun tim e të familjes time, njeriu që më shpëtoi jetën dhe nderin e familjes. Kafja ka kuptim të madh në Dibër…
– Një vit ke mbledhë muaj pas muaji racionin e kafes? Nuk e ke vu xhezven në zjarr, vetëm për…
– Po, po, një vit. E tash merre një pako kafe dhe na e piq ta pimë bashkë në kujtim të bashkëshortit tënd, e të mikut tim…
* * *
Atë natë, në atë shtëpi të zakonshme dibrani larg Dibrës, u mblodhën të gjithë; djem e nuse, nipër e mbesa…
Ata i thanë se sonte na e ngjalle babën…
Ai u tregoi se si lindi miqësia me Të, si Ai i shpëtoi jetën…